Spis treści
Ogłoszony w maju br., wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE nakazujący natychmiastowe wstrzymanie działalności kopalni Turów spowodował, że o Turowie zrobiło się głośno. Problemy, o których mówi aktualnie cała Polska w zdecydowanej większości wynikają z bezczynności rządzących, którzy straszą utratą miejsc pracy i degradacją ekonomiczną regionu. Tymczasem Komitet Transformacji Turowa wraz z Urzędem Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego przygotował strategię transformacji regionu, która została przekazana naszej Radzie Ministrów i uspójniona z założeniami Komisji Europejskiej.
Z uwagi na bogate pokłady węgla brunatnego, aktualnie dominującą gałęzią gospodarki w regionie jest przemysł wydobywczy i energetyczny, a najbardziej uprzemysłowionym miejscem powiatu jest, póki co, Miasto i Gmina Bogatynia z filarami gospodarczymi regionu – należącymi do PGE kopalnią i elektrownią Turów. Zatrudniają one łącznie około 4.000 pracowników, a kilka tysięcy osób pracuje w spółkach i firmach obsługujących kompleks.
W rozłożonym na klika lat procesie odchodzenia od paliw kopalnych, a tym samym stopniowym pojawianiu się na rynku nowych pracowników najistotniejszą kwestią jest stworzenie na terenie powiatu zgorzeleckiego centrum transformacji nowej gospodarki. Wdrożenie strategii umożliwi utworzenie miejsc pracy w branżach o wysokim potencjale, w szczególności związanym z OZE, elektromobilnością, infrastrukturą sieciową czy cyfryzacją. Liderem zmiany byłby istniejący Zgorzelecki Klaster Rozwoju OZE i Efektywności Energetycznej. Inwestycje spowodują wypełnienie luki na rynku pracy zapewniając zatrudnienie około 6000 osób do 2029 roku oraz powstanie około 500 przedsiębiorstw z różnych sektorów gospodarki.
Gdzie są ludzie?
Warto w tym miejscu zauważyć, że jednym z głównych hamulców rozwoju gospodarczego regionu Turoszowa był niedobór pracowników. Projekt, zgodnie z założeniami Strategii, wypełni także lukę mocy, która pojawi się po zamknięciu kopalni Turów. Jak wykazali autorzy „Strategii zarządzania transformacją obszaru węglowego na pograniczu polsko – saksońskim w ramach projektu Transition” , transformacja taka niesie ze sobą nie tylko korzyści społeczne i ekologiczne, ale również ekonomiczne, w tym poprawę warunków życia mieszkańców rejonu oraz polepszenie stosunków międzynarodowych (Czechy i Niemcy) szczególnie w aspekcie ekologicznym i gospodarczym. W wymiarze finansowym transformacja pozwoli zaoszczędzić około 65 mld złotych, które stanowiłyby koszt utrzymywania kombinatu Turów.
Położony w pobliżu granicy z Republiką Federalną Niemiec i Republiką Czeską region Turoszowa jest atrakcyjną lokalizacją dla potencjalnych inwestorów zagranicznych. Powiat zgorzelecki od wielu lat jest ściśle związany z czeskim i niemieckim rynkiem pracy. Wiele tysięcy osób, zameldowanych na terenie powiatu zgorzeleckiego, pracuje na terenie Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Czeskiej. Również wiele zgorzeleckich firm świadczy usługi na rzecz klientów z tych regionów. Dodatkowo współpraca przygraniczna z Powiatem Goerliz daje unikalną szansę skorzystania z kluczowych elementów transformacji niemieckiej.
Styk trzech granic, malownicze krajobrazy, atrakcyjne obiekty zabytkowe i niezwykła przyroda powiatu zgorzeleckiego sprawiają, że jest to region o wysokich walorach turystycznych. Powstanie infrastruktury wzbogacającej ofertę turystyki aktywnej i specjalistycznej, to kolejna szansa na stworzenie miejsc pracy zarówno dla specjalistów, jak i pracowników o niższych kwalifikacjach. a w konsekwencji wzrost zatrudnienia i dochodów społeczności lokalnej.
Eksperci na początku prac nad Strategią dokonali rzetelnej analizy regionu. Do tzw. „mocnych stron” regionu Turoszowa zaliczono łatwy dostęp do infrastruktury technicznej i społecznej zachodnio-południowej Polski oraz granicznych regionów Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Czeskiej. Stanowi to ogromne ułatwienie w nawiązywaniu współpracy przez lokalnych przedsiębiorców i zwiększa ich potencjał rozwoju.
Powiat zgorzelecki dysponuje także niewykorzystanymi, m.in. z powodu braku pracowników, terenami inwestycyjnymi pod funkcje przemysłowe i rekreacyjne oraz pod budownictwo mieszkaniowe. Wysoki potencjał inwestycyjny regionu m.in. w postaci jego położenia na styku trzech granic, dogodnych warunków dla rozwoju odnawialnych źródeł energii i poprawy efektywności energetycznej oraz dostępność środków z funduszy krajowych i europejskich stanowią szansę na poszerzenie rynku pracy i uniknięcie degradacji społeczno–ekonomicznej. Zagrożenie dla rozwoju regionu mogą natomiast stanowić m.in. niskie tempo rozwoju gospodarczego, zły stan infrastruktury drogowej i słabo rozwinięty transport publiczny oraz odpływ wysokokwalifikowanej siły roboczej do polskich i zagranicznych ośrodków o bardziej korzystnych warunkach pracy i kształcenia.
Transformacja regionu Turoszowa powinna, zgodnie z założeniami Strategii, uwzględniać warunki technologiczne, ekonomiczne i społeczne przy zachowaniu wysokiego bezpieczeństwa pracy systemu energetycznego. Szansą na to jest współpraca przygraniczna z Powiatem Goerliz i możliwość korzystania z kluczowych elementów transformacji niemieckiej.
-(…) Obecnie strona niemiecka jest w fazie integracji systemowej, natomiast strona polska jeszcze w fazie technologicznej, co daje regionowi pogranicza unikalną szansę stworzenia optymalnych warunków dla rozwoju zrównoważonej transformacji energetycznej. W regionie pogranicza podobnie jak ma to miejsce na terenie Niemiec, w procesie zarządzania transformacją należy uwzględniać zarówno aspekty społeczne jaki i czynniki technologiczne. Aspekty społeczne są niezwykle istotne dla procesu transformacji, dlatego powinny być stale monitorowane przez lokalne władze/liderów, natomiast dla zapewnienia sukcesu technologicznego niezbędne dla regionu jest uruchamianie projektów badawczych – napisali autorzy Strategii.
Energetyka jest najważniejsza
Wśród kluczowych projektów opisanych w Strategii, na pierwszym miejscu wymienić należy Transformację Energetyczną Turowa poprzez zastąpienie Elektrowni Turów miksem OZE (wiatr, słońce, biomasa oraz woda) w połączniu z magazynami energii. Umożliwi to budowę niezależnego, lokalnego rynku energii, w celu przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji energetycznej regionu zagłębia turoszowskiego. Zdaniem autorów Strategii, ze względu na charakter źródeł odnawialnych instalacje powinny powstawać nie tylko w okolicach Turowa, ale na terenie całego Dolnego Śląska. Ważnym obszarem , na którym znajduje się energochłonny przemysł jest np. zagłębie miedziowe – teren działania KGHM Polska Miedź przy którym zostaną zrealizowane duże inwestycje w OZE bez konieczności przesyłu energii na dużą odległość. Projekty powinny być realizowane zarówno przez prywatnych inwestorów, jak i instytucje Skarbu Państwa np. Lasy Państwowe.
Transformacja energetyczna regionu i odejście od emisyjnego źródła węglowego jest niezbędna ze względu na konieczność odejścia regionu zagłębia turoszowskiego od dotychczasowej monokultury przemysłu wydobywczo-energetycznego, opartego na węglu brunatnym oraz zniwelowania negatywnych skutków środowiskowych wynikających z eksploatacji tradycyjnych źródeł wytwarzania energii. Należy przy tym pamiętać, że od dawna planowane jest zakończenie eksploatacji kopalni, stanowiącej źródło paliwa dla Elektrowni Turów i związane z tym wygaszenie samej elektrowni. Dzięki realizacji tego przedsięwzięcia zniwelowane zostaną negatywne skutki społeczne i gospodarcze, poprawie ulegną warunki życia, a pracownicy kompleksu Turów znajdą zatrudnienie w nowych gałęziach gospodarki lokalnej.
W ramach transformacji twórcy Strategii zalecają budowę nowych źródeł OZE (farmy wiatrowe o mocy 1,14 GW, farmy fotowoltaiczne o mocy 2,10 GW, elektrownia na biomasę o mocy 0,06 GW) oraz budowę magazynu energii o mocy 2,30 GW. Zgodnie z wykonaną analizą potencjału obszaru, optymalnym rozwiązaniem jest elektrownia szczytowo-pompowa. Wynika to z przystosowania terenu (kopalnia odkrywkowa), zdolności regulacji zmagazynowanej energii, możliwości akumulacji dużej mocy oraz wyzwolenia jej w odpowiednim czasie. Dodatkowo, istotnym pomysłem, który będzie realizowany w powiecie zgorzeleckim, jest tzw. “agrofotowoltaika”, czyli prowadzenie upraw rolnych pomiędzy zainstalowanymi panelami fotowoltaicznymi.
Wdrożenie nowego Systemu Ciepłowniczego w Bogatyni pozwoli natomiast na zastąpienie obecnego czynnika grzewczego pochodzącego z Elektrowni Turów (Grupa PGE), paliwem alternatywnym. Autorzy strategii sugerują budowę jednostek, które pokryją zapotrzebowanie w energię cieplną, biorąc pod uwagę kryteria systemu efektywnego, a także budowę źródła kogeneracyjnego opartego o RDF z uwzględnieniem także paliwa wodorowego. Paliwo wodorowe (zielony wodór) mógłby być wytwarzany z nadwyżek produkcji energii elektrycznej w instalacjach OZE już zlokalizowanych i planowanych w powiecie zgorzeleckim. Zadanie takie doskonale wpisuje się w dekarbonizację systemów ciepłowniczych, dostosowanie ciepłowni do nowych standardów emisyjnych oraz dywersyfikację miksu paliwowego. Główne korzyści z takiego projektu dla samorządów lokalnych to m.in.: niższe koszty zagospodarowania frakcji resztkowych pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych, brak konieczności zakupu alokacji CO2 oraz ochrona środowiska poprzez wdrożenie gospodarki obiegu zamkniętego.
Informatyka i komunikacja
Nie mniej ważnym projektem, ujętym w strategii transformacji, jest Hub cyfrowy – nowoczesny system typu Smart integrujący wielowarstwową komunikację istniejących i przyszłych usług cyfrowych. Głównym celem budowy HUBa jest zapewnienie dostępu do usług IT na rynku lokalnym i nie tylko. W ramach HUBa powstaną: centrum danych, strefa szkoleń IT, centrum druku 3D oraz strefa usług IT. Hub cyfrowy będzie stanowił centrum danych dla przedsiębiorców oraz podmiotów indywidualnych z regionu. Jego głównym elementem będzie nowoczesna serwerownia obsługiwana przez wyspecjalizowany personel. Wchodzące w skład HUBa centrum druku 3D będzie miało na celu drukowanie elementów na zamówienia lokalnych przedsiębiorców. Ponadto HUB będzie świadczył usługi takie jak: naprawa komputerów i telefonów komórkowych, doradztwo informatyczne w zakresie doboru oprogramowania dla firm, projektowanie i zabezpieczanie sieci wewnętrznych, odzyskiwanie danych, obsługa stron WWW i budowa sklepów internetowych.
Sugerowane w Strategii utworzenie Citypolis Zgorzelec – Bogatynia zapobieganie wykluczeniu części regionu wokół zamykanej elektrowni i kopalni. W ramach Citypolis mają też funkcjonować nieemisyjne połączenia (w tym kolejowe) między najważniejszymi miastami w regionie.
Z kolei, zadaniem Mikrosieci Zgorzelec jest zwiększenie bezpieczeństwa zasilania energią elektryczną odbiorców i elastyczności pracy sieci dystrybucyjnej oraz stworzenie warunków umożliwiających korzystanie z konkurencyjności rynku energii elektrycznej, w tym z nowych usług systemowych oraz nowych – elastycznych taryf. Uruchomienie mikrosieci przyczyni się także do ograniczenia poziomu emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń środowiska naturalnego.
Warto również podkreślić, o czym pisaliśmy już wcześniej, ważny projekt – Ekosystem elektromobilności, którego celem jest stworzenie fabryki pojazdów elektrycznych kat. N1 – uniwersalnego pojazdu dostawczego. W zakres przedsięwzięcia będzie wchodziło pozyskanie gruntu i budowa fabryki, uruchomienie produkcji seryjnej, budowa sieci sprzedaży. Projekt pokryje lukę miejsc pracy stwarzając ok. 1000 nowych stanowisk o różnym profilu kwalifikacji. Spowoduje także rozwój nowego łańcucha dostaw w subregionie zapewniając miejsca pracy do obsługi fabryki (logistyka, catering itp.), a także dywersyfikację gospodarczą regionu opartego dotychczas na monokulturze węgla. Dodatkowo pojazdy wyprodukowane w fabryce przyczynią się do redukcji emisji CO2. Projekt umożliwi powstanie kolejnych start-upów. Zakup takich pojazdów ułatwi program eVAN, w ramach którego nabywcy otrzymują dofinansowanie zakupu elektrycznego samochodu dostawczego. Warto zauważyć, że w regionie Zgorzelca funkcjonuje już firma Innovation AG, opracowująca od lat koncepcje elektromobilności w ramach Zgorzeleckiego Klastra Efektywności Energetycznej i Hubu Innovacji.
Last but not least – strategia transformacji zakłada wdrożenie Polityki Gospodarki Obiegu Zamkniętego w regionie Turoszowa, zgodnie z którą wartość produktów, materiałów i zasobów w gospodarce jest utrzymywana tak długo, jak to możliwe, a wytwarzanie odpadów ograniczone do minimum. Jest to ściśle związane z wysiłkami Unii Europejskiej, zmierzającymi do stworzenia zrównoważonej, niskoemisyjnej i konkurencyjnej gospodarki. Realizacja przyjętych w Strategii założeń przyczyni się do powstania miejsc pracy dla osób o różnych kwalifikacjach oraz stworzy możliwości dla integracji i spójności społecznej. Jednocześnie zmniejszy zużycie energii i pozwoli uniknąć nieodwracalnych szkód spowodowanych nadmiernym wykorzystywaniem zasobów naturalnych oraz zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody.
Polityka Gospodarki Obiegu Zamkniętego jest nierozerwalnie związana z trzema obszarami: produkcją, konsumpcją i gospodarką odpadami. W strategii zawarte zostały szczegółowe wytyczne dla każdego z nich.
A skąd na to wszystko wziąć pieniądze?
Autorzy Strategii precyzyjnie wskazują nie tylko cele inwestycyjne, ale – co najważniejsze – opisują źródła finansowania. Podstawowy gwarant finansowy celów strategicznych mają stanowić dotacje pozyskane z Unii Europejskiej i funduszy krajowych, środki z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, właściwych ministerstw oraz środki własne i kredyty inwestycyjne. Pierwsze wnioski i projekty będą realizowane już IV kwartale tego roku i w I kwartale przyszłego, w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Równolegle ruszą starania o środki z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz Interreg dla dużych projektów – np. na stworzenie Centrum Kompetencyjnego, czy też wspomaganie zielonej transformacji. Do dyspozycji będą też projekty miękkie np. LIFE + , jak również europejskie środki na analizy oraz B+R Horizon Europe. Kilka projektów już zostało zgłoszonych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Dolnego Śląska.
Celem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, czyli największych środków, o jakie walczy Komitet Turoszowski, jest łagodzenie skutków transformacji energetycznej w regionach dotkniętych wprowadzaniem neutralności klimatycznej. Budżet FST wynosi 17,5 mld EUR. Polska będzie największym beneficjentem FST, otrzyma środki w wysokości 3,5 mld EUR. Środki będą mogły być powiększone z polityki spójności, a dokładnie z: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego+. Dobrowolne dofinansowanie FST może wynosić ponad 0,5 mld EUR. Z kolei Krajowy Plan Odbudowy (KPO) ma za zadanie wdrożyć w Polsce Europejski Instrument Odbudowy (Recovery and Resilience Facility – RRF), opiewający w skali Unii Europejskiej na ok. 750 mld EUR pomocy dla państw członkowskich. KPO ma na celu poprawę stanu gospodarki po kryzysie spowodowanym pandemią COVID-19. Środki z programu mają służyć przede wszystkim rozwojowi nowych technologii, wsparciu polskich przedsiębiorstw, jak również poprawie jakości życia Polaków oraz zwiększeniu konkurencyjności polskiej gospodarki. Ponadto przedsięwzięcia realizowane w ramach KPO mają wspierać realizację polskiej transformacji, zarówno w wymiarze środowiskowo-klimatycznym jak i cyfrowym.
Jednymi z głównych celów Horizon Europe jest przeciwdziałanie zmianie klimatu, wzmocnienie bazy naukowej i technologicznej EU, zwiększenie zdolności europejskich w zakresie innowacyjności, konkurencyjności i liczby miejsc pracy oraz realizacja projektów obywateli i utrzymanie europejskiego modelu społeczno-gospodarczego z zachowaniem związanego z nim wartości. Program LIFE jest instrumentem finansowym Unii Europejskiej poświęconym współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska i klimatu. Obejmuje swoim zakresem obszary takie jak: górnictwo i energetyka, jakość powietrza, jakość życia (częściowo), orkiestracja.
Warto w tym miejscu podkreślić, że podmioty z obszaru Klastra Zgorzeleckiego dotychczas wykazywały się bardzo dużą skutecznością w pozyskiwaniu finansowania na swoje projekty. Wspomnieć należy chociażby o kilkudziesięciu milionach złotych z Banku Gospodarstwa Krajowego na rozwój sieci energetycznej, czy o ostatnio pozyskanych 17 milionach na budowę elektrowni wiatrowych z NFOŚiGW, jak również o konkursie E-VAN Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. W tym ostatnim projekcie największe szanse daje się zgorzeleckiej spółce Innovation AG, co może wiązać się z uruchomieniem w powiecie zgorzeleckim fabryki polskich elektrycznych samochodów dostawczych.
Inicjatorem i koordynatorem Strategii był Zgorzelecki Klaster Rozwoju OZE i Efektywności Energetycznej, a towarzyszyli mu członkowie Komitetu Transformacji Regionu Turoszowskiego – władze samorządowe z Powiatu Zgorzeleckiego oraz gminy z tego obszaru (Zgorzelec, Bogatynia, Sulików, Węgliniec, Pieńsk i Zawidów). Partnerem projektu był Powiat Goerlitz. Prace nad „Strategią zarządzania transformacją obszaru węglowego na pograniczu polsko – saksońskim w ramach projektu Transition” prowadzone były równolegle na wielu płaszczyznach. Głównym jej autorem, na zlecenie Komitetu, jest Stowarzyszenie Na Rzecz Efektywności Energetycznej im. Prof. Żmijewskiego. W skład szerokiego zespołu weszli przedstawicie lokalnych samorządów, organizacji non-profit, eksperci oraz reprezentanci środowisk gospodarczych, naukowych, a nawet Banku Gospodarstwa Krajowego. Między innymi wymienić należy takich ekspertów jak: Marcin Roszkowski (Instytut Jagielloński), Agata Zemska (Dolnośląski Urząd Marszałkowski), Janusz Grądzki (Krajowa Izba Gospodarcza) Agnieszka Spirydowicz (ZKlaster), dr inż. Karol Pawlak (Politechnika Warszawska), Holger Freymann (Powiat Goerlitz). W pracach uczestniczyli także przedstawiciele kopalni elektrowni Turów.
