Spis treści
Początki
Na początku nikt nie wierzył, że to się uda, i że cokolwiek da się uruchomić. Więc jak giełda na prawdę ruszyła, to był powód do świętowania – wspominał w czasie debaty Javier Alonso Perez, pierwszy prezes Giełdy Energii, poprzedniczki TGE, a dziś dyrektor w Enelu. Jego zdaniem, na samym początku najtrudniejszym zadaniem było przeniesienie środka ciężkości rynku energii z operatora systemu na uczestników obrotu giełdowego.
Zdaniem jednego z twórców giełdy, a później wieloletniego prezesa TGE Grzegorza Onichimowskiego, po niemal 10 latach przemian energetyka była nieco zapóźniona, dużo było w niej myślenia z czasów, gdy istniał monopolista dyktujący ceny, uzgadniane na szczeblu politycznym.
Budowa rynku energii to było przeciąganie liny między różnymi interesariuszami, zainteresowanymi takim a nie innym kształtem tego rynku. Koncepcja giełdy niezależnej od uczestników rynku, prywatnej była koncepcją słuszną, ale trudną – mówił Onichimowski.
Dla energetyki uruchomienie giełdy było takim pierwszym momentem przygotowania jej do konkurencji i myślenia o rynku. I pierwszym miejscem, gdzie pojawiło się myślenie konkurencyjne – oceniał z kolei obecny prezes TGE Piotr Zawistowski. Jak zaznaczył, na początku giełda była firmą całkowicie komercyjną, która musiała dopiero przekonać najważniejszych uczestników rynku, żeby handlowali właśnie na niej.
W kontekście świadczenia usług oderwanych od operatora systemu, TGE była trzecią giełdą w Europie, po Nordpool i giełdzie niemieckiej. A jako pierwsza zaproponowała rynek zielonej energii – przypomniał były prezes TGE Ireneusz Łazor.
Rozwój
Potem, w miarę rozwoju giełdowego rynku energii – jak mówił Zawistowski, i Regulator i państwo zaczęli dostrzegać pewne wartości w wykorzystaniu giełdy na różny sposób. Na przykład cały system wsparcia dla OZE, oparty o prawa majątkowe – zielone certyfikaty, zaprojektowano z założeniem, że będzie się nimi obracać na TGE.
Z jednej strony giełda prowadziła więc działalność komercyjną, ale z drugiej była elementem polityki energetycznej, a także miejscem realizowania niektórych celów tej polityki – ocenił Zawistowski.
Za kolejny kamień milowy rozwoju uczestnicy zgodnie wskazali powołanie własnej izby rozliczeniowej – IRGiT (Izba Rozliczeniowa Giełd Towarowych).
Uczestnicy rynku mogą być pewni, że każda transakcja będzie rozliczona. Bez sprawnie funkcjonujących rozliczeń byłoby to niemożliwe – podkreślał Łazor. Dziś duet – TGE i izba rozliczeniowa daje gwarancję bezpiecznego obrotu. Własna izba w grupie kapitałowej daje przewagę konkurencyjną – dodał.
Utworzenie Izby pozwala na rozwój, polegający na integrowaniu z giełdą kolejnych rynków, instrumentów pochodnych i towarów, można jedynie gratulować takiego kroku – ocenił Alonso Perez.
Onichimowski dodał, że polska energetyka do dziś zmaga się z wysokim stopniem koncentracji i ograniczoną konkurencją. I aby uzyskać w tych warunkach największą wartość dla rynku – transparentną cenę – wprowadzono obligo giełdowe. Ale wprowadzono je wtedy, kiedy giełda była już dochodowa, Regulator nie ratował nas w ten sposób. Znaleźliśmy swoje miejsce – podkreślał.
Dzień dzisiejszy
Jak mówił Onichimowski, dziś w dalszym ciągu w Polsce widać swego rodzaju starcie: czy idziemy w kierunku modelu tradycyjnego, tylko na miejsce dużych jednostek węglowych będziemy mieli offshore albo bloki jądrowe, czy też zaczynamy zdawać sobie sprawę, że to tak nie będzie działało, że będzie alternatywa w postaci zaopatrywania się w energię samodzielnie i uruchamiania lokalnych rynków. Giełda powinna być miejscem, gdzie o takich rozwiązaniach śmiało się dyskutuje – podkreślił.
Jak zaznaczył Łazor, 20 lat temu protestowano przeciwko powstaniu transparentnego, liberalnego rynku energii, a teraz jego uczestnicy stanęli w obronie tego rynku. Myślę, ze to najlepsza rekomendacja, że warto było, że rynek ten jest potrzebny nie tylko tym, którzy go budowali, ale też wszystkim uczestnikom – ocenił.
Jego zdaniem, warto mieć dalej rynek, który określa transparentną cenę energii elektrycznej, która później jest odnośnikiem do wielu transakcji i procesów gospodarczych. Tak samo zresztą stało się później z rynkiem gazu i wyznaczaną przez niego ceną – zauważył Łazor.
W opinii Zawistowskiego, dzisiaj mamy do czynienia z tak dużą zmianą energetyki systemowej, jakiej chyba jeszcze nie obserwowaliśmy. To jest zmiana technologiczna, która prawdopodobnie doprowadzi do kompletnej zmiany funkcjonowania energetyki, m. in. rozproszeniem produkcji – oceniał.
Dlatego, zdaniem prezesa TGE, to co do tej porty znaliśmy – prosty rynek hurtowy, socjalizujący koszty dostawy, będzie się zmieniał. Model opłaty tylko za energię stał się niewystarczający dla funkcjonowania systemu. Giełdy będą musiały się zmienić – oceniał Zawistowski.
Przyszłość
Alonso Perez przyszłość TGE widzi w prowadzonej na zasadach biznesowych ekspansji geograficznej, wprowadzeniu nowych usług i produktów.
Kto wie, czy w nowym kształcie rynku, który dopiero powstaje, najważniejsza, centralna rola nie przypadnie IRGiT – zastanawiał się Onichimowski.
A Ireneusz Łazor wskazywał, że chodzi o to, by wyprzedzać myślenie uczestników rynku i proponować rozwiązania, które na dziś mogą wydawać się trudne. Na przykład produkty, dające możliwość operatorom lokalnym zarządzania pewną niestabilnością, która może pojawić się w ich systemach.
Jednak, jego zdaniem, bez wychodzenia poza Polskę i proponowania innym uczestnikom rynku uczestnictwa jest niezbędne, żeby za 10 lat móc powiedzieć, że TGE ma w Europie jeszcze silniejszą pozycję niż dzisiaj.
Z kolei prezes Piotr Zawistowski wskazywał na perspektywy dla regionalnego, atrakcyjnego rynku gazu. Dobrym początkiem byłoby wykorzystanie GIPL, czyli budowanego gazowego interkonektora z Litwą przez stworzeniu takiego rynku, który pozwoli wszystkim zainteresowanym zawierać transakcje w połączeniu ze zdolnościami przesyłowymi, udostępnianymi przez operatorów.
