Spis treści
Przeznaczyliśmy już ponad 5,2 mld zł na poprawę jakości powietrza w Polsce – poinformował minister klimatu Michał Kurtyka. Skala wydatków jest ogromna, a to dopiero początek długiej drogi prowadzącej do wygrania walki ze smogiem, którego głównym źródłem w Polsce są emisje z domowych kominów.
W ubiegłorocznym badaniu opinii publicznej ankietowani Polacy za priorytet uznali wymianę starych pieców na niskoemisyjne. W połączeniu z termomodernizacją efekty są jeszcze większe. Ocieplanie domów ogranicza zapotrzebowanie na ciepło i zmniejsza rachunki za ogrzewanie.
Świadomość dotycząca smogu rośnie, ale czy pójdą za tym odpowiednie inwestycje? W ramach akcji z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dziennikarze portalu WysokieNapiecie.pl odwiedzą wybrane niewielkie miejscowości, by opisać, jak rozwiązywany jest w nich „palący” problem.
Ulga w portfelu
W ramach programu Czyste Powietrze właściciele domów jednorodzinnych złożyli niemal 150 tys. wniosków o pożyczki i dofinansowanie inwestycji w termomodernizację i wymianę ogrzewania. Wartość wsparcia, o jakie się ubiegają od września 2018 roku, wynosi 2,2 mld zł. Program ma na celu zwiększenie efektywności energetycznej domów jednorodzinnych oraz zmniejszenie emisji pyłów i innych zanieczyszczeń. Na wymianę starych, nieefektywnych kotłów na paliwa stałe oraz termomodernizację domów można dostać dotacje wynoszące 30-50 proc. kosztów prac. Górne limity możliwego do uzyskania wsparcia są zróżnicowane – większe w przypadku bardziej efektywnych źródeł energii. Najwyższe dotacje przewidziano w przypadku instalacji pomp ciepła. Z programu są też finansowane instalacje fotowoltaiczne.
Właściciele domów mogą łączyć dotacje z programu Czyste Powietrze z ulgą termomodernizacyjną. Po raz pierwszy wydatki na termomodernizację, wymianę ogrzewania, instalację kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych można było w tym roku uwzględnić w rozliczeniu podatkowym za 2019 r. Szacunkowe wyniki za ostatni rok podatkowy pokazują, że wartość odliczeń w ramach ulgi termomodernizacyjnej sięgnęła ok. 3 mld zł.
Polski program rozkręcenia termomodernizacji domów jednorodzinnych świetnie może wpasować się w nową inicjatywę Renovation Wave, jaką szykuje w ramach Zielonego Ładu Komisja Europejska. „Fala renowacyjna” budynków publicznych i prywatnych ma pomóc w dekarbonizacji gospodarki, obniżyć zapotrzebowanie na energię i ograniczyć ubóstwo energetyczne.
Uproszczenia, przyspieszenia
W Polsce mamy 5,4 mln domów jednorodzinnych, z czego około 4,5 mln ogrzewanych paliwami stałymi – węglem i drewnem, a trzy czwarte jest słabo ocieplonych (albo i wcale). Program Czyste Powietrze skierowany jest właśnie do ich właścicieli. Przewidywano, że dofinansowanie obejmie około 4 mln budynków. Rocznie powinno skorzystać z Czystego Powietrza ok. 400 tys. właścicieli domów, ale teraz jest ich znacznie mniej.
Rok temu wysłano prośbę do gmin o przyłączanie się do programu. Zgłosiło się 658 gmin, gdzie mieszkańcy mogą składać wnioski o dofinansowanie z programu Czyste Powietrze. Program w tym roku uproszczono, w czerwcu prowadzono możliwość składania wniosków on-line. To może przyspieszyć aplikowanie o dotacje z Czystego Powietrza. Co więcej, wsparcie można łączyć z programami gminnymi do wysokości 100 proc. kosztów inwestycji termomodernizacji czy wymiany ogrzewania.
Czytaj także: Prostsze dopłaty w programie Czyste Powietrze
Jednocześnie zrezygnowano z udzielania pożyczek, zamiast tego do programu mają wejść banki. Na pierwszą ofertę kredytów bankowych z dotacją z programu Czyste Powietrze jest szansa we wrześniu. Powstaje projekt Funduszu Gwarancji i Poręczeń w Banku Gospodarstwa Krajowego. To z niego udzielane byłyby gwarancje między innymi dla zobowiązań beneficjentów programu Czyste Powietrze.
Samorządy na start
Największym wyzwaniem jest likwidacja ubóstwa energetycznego. Wsparcie osób, które nie mają pieniędzy ani szansy na kredyt w banku, wymaga zaangażowania gmin. W lutym 2019 r. weszły w życie przepisy zmienionej ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów, na podstawie których został uruchomiony skierowany do gmin program Stop Smog. Z programu osoby ubogie mogą pokryć nawet 100 proc. kosztów termomodernizacji domu jednorodzinnego i wymiany starego kotła na niskoemisyjne źródło ciepła. W 70 proc. koszty termomodernizacji pokrywa rząd – w 30 proc. gminy. Limit wydatków rząd ustalił na 53 tys. zł, w praktyce jednak może to być więcej, bo stan domów osób ubogich jest często katastrofalny.
Czytaj także: Nowy program Czyste Powietrze obejmie dotacje do fotowoltaiki
Od czasu wejścia w życie ustawy podpisano tylko trzy porozumienia z gminami Skawina, Sucha Beskidzka i Pszczyna. Kolejne dwa wnioski gmin Tuchów i Niepołomice są w trakcie procedowania. Zgodnie z tymi wnioskami i 3 podpisanymi porozumieniami, w latach 2019-22 będzie zrealizowanych 897 przedsięwzięć niskoemisyjnych na łączną kwotę blisko 48 mln zł. Kolejne gminy przygotowują się do przygotowania wniosku, w tym m.in. Nakło nad Notecią, Opoczno, Proszowice, Sosnowiec, Rybnik, Żywiec.
Program Stop Smog będzie wdrażany przez NFOŚiGW. Na wniosek gmin zostanie też uproszczony, by przystąpiło do niego więcej samorządów.
Dlaczego taka akcja?
Na liście Światowej Organizacji Zdrowia 50 najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie aż 36 znajduje się w Polsce. Głównym źródłem tego problemu jest tak zwana niska emisja – zanieczyszczenia ulatujące z domowych kominów w wyniku spalania w przestarzałych kotłach niskiej jakości paliwa, a nierzadko nielegalnie spalania odpadów. Zły stan jakości powietrza w Polsce został również potwierdzony w wyroku z dnia 22 lutego 2018 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE uznał, że Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom wynikającym z dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy.
Ogrzewanie budynków musi zostać zmienione na bardziej ekologiczne, a ich efektywność energetyczna powinna jak najszybciej zostać poprawione. To zadanie na lata.
Wspólnie z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej postanowiliśmy opisać kilka miejscowości, gdzie walka ze smogiem nabrała realnego kształtu. Chcielibyśmy oddać głos ludziom, którzy w mniejszych miastach i miasteczkach borykają się z problemem zanieczyszczonego powietrza i chcą to zmienić.
