Zintegrowany rynek energii elektrycznej to strategiczny cel państw członkowskich UE, wyznaczony w wielu unijnych dokumentach.
Model rynku dnia bieżącego SIDC-XBID działał już od czerwca 2018r. w Austrii, Belgii, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Holandii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Litwie i Łotwie. Dołączyły teraz Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Węgry, Polska, Rumunia i Słowenia. Poza tym rynkiem pozostają jeszcze Włochy i kraje Europy południowo wschodniej oraz Słowacja. Obecny model będzie podlegał działaniom rozwojowym, ponieważ już uzgodniono, że oprócz notowań ciągłych będą jeszcze wprowadzone aukcje z wykorzystaniem oprogramowania EUPHEMIA oraz notowania godzinowe zostaną zmienione na 15- minutowe, co w naszym przypadku zależy od decyzji operatorów, bo musi być najpierw zmieniony rynek bilansujący na odpowiedni, czyli 15-minutowy.
Handel energią elektryczną, również transgraniczny, podobnie jak inne rynki towarowe, opiera się na kontraktach długoterminowych oraz kontraktach zawieranych na rynku spot, czyli rynku dnia następnego oraz rynku dnia bieżącego. Historycznie w Polsce, dla danego połączenia transgranicznego pierwszeństwo miały kontrakty długo- i średnioterminowe zawierane przez firmy handlowe w systemie aukcji typu explicit, czyli z wykorzystaniem mocy przesyłowych zakupionych od operatora. Biorąc pod uwagę techniczne wymagania i zdolności systemu oraz zawarte już umowy terminowe, operatorzy każdego dnia uzgadniają dodatkowe możliwe przepływy, oferowane w aukcjach typu implicite na platformach giełdowych na rynku dnia następnego a następnie na rynku dnia bieżącego.
XBID – europejski rynek energii bardziej zintegrowany
Model rynku SDAC-PCR oraz SIDC-XBID zdecydowanie ułatwiają obrót energią oferując na platformach giełdowych prowadzonych przez NEMO wyłącznie instrumenty godzinowe. Z technicznego – automatycznie, w zadany, jawny i niedyskryminujący sposób, kojarzy zgłaszane oferty wykorzystując wprowadzone przez OSP do systemu transakcyjnego dostępne zdolności przesyłowe. Na rynku dnia bieżącego jest to realizowane w sposób ciągły, a dodatkowe zdolności przesyłowe są weryfikowane przez operatorów na bieżąco. W efekcie poszczególni uczestnicy rynku zawierają interesujące ich transakcje wtedy, gdy to jest to fizycznie możliwe, to w jednym kroku, bez oddzielnego poszukiwania wolnych mocy przesyłowych.
„Uczestnicy rynku dokonują transakcji kupna i sprzedaży energii elektrycznej, wykorzystując zarówno oferty dostępne z kraju, jak i z poza systemu polskiego. Możliwość skorzystania z ofert zza granicy jest warunkowana dostępnością zdolności przesyłowych. Proces pozyskiwania zdolności dla realizacji zawartych transakcji jest niewidoczny i odbywa się niejako w tle” – tłumaczy dyrektor Departamentu Zarządzania Systemem PSE Konrad Purchała.
W modelu SIDC-XBID składane przez uczestników oferty zakupu i sprzedaży trafiają do jednego, centralnego rejestru – arkusza zleceń SOB. Wcześniej jednak zdolności przesyłowe dla transakcji intraday muszą być udostępnione przez operatorów przesyłowych, które trafiają do rejestru CMM (Capacity Management Module), zarządzającego wykorzystaniem transgranicznych mocy przesyłowych.
Kupującego i sprzedającego na rynku dnia bieżącego kojarzy system na zasadzie first-come first-served, czyli transakcja jest zawarta po przyjęciu oferty przez uczestnika rynku. System dba też o to, by wykorzystać dostępne połączenia w sposób efektywny, czyli dąży do zawarcia jak największej liczby transakcji, tak by zdolności przesyłowe się nie marnowały, a jednocześnie były udostępniane uczestnikiem wszystkie nowe możliwości transakcyjne.
Kojarzenie w czasie rzeczywistym ofert z całego obszaru to skok jakościowy. Jak podkreśla Konrad Purchała, uruchomienie XBID otwiera przed krajowymi uczestnikami rynku nowe możliwości. „Przede wszystkim dostęp do ofert kupna i sprzedaży energii z poza kraju oznacza istotne zwiększenie płynności krajowego rynku dnia bieżącego. Z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego, udostępnienie alokacji w trybie dnia bieżącego umożliwi lepsze wykorzystanie połączeń stałoprądowych z Litwą i Szwecją, w szczególności gdy po zamknięciu rynku dnia następnego pojawią się nowe możliwości przesyłowe dla rynku intra-day” – wyjaśnia.
Funkcjonowanie XBID ma istotne znaczenie w warunkach coraz większej obecności w systemie niestabilnych OZE. Wytwórcy ze źródeł odnawialnych zyskują bowiem większe możliwości szybkiego korygowania/ bilansowania swoich pozycji kontraktowych w razie pojawienia się jakichś odstępstw od planowanej produkcji.
Od strony organizacyjnej SIDC-XBID w danym kraju prowadzony jest przez NEMO – nominowanych operatorów rynku energii. W Polsce zapewniona jest konkurencja usług NEMO, bo status ten mają zarówno Towarowa Giełda Energii, jak i dwaj zagraniczni NEMO. Jednak od 19 listopada 2019 r. wyłącznie TGE oferuje dostęp do rynku dnia bieżącego w nowej formule, ponieważ pozostali NEMO poinformowali, że o kilka miesięcy opóźniają swoje wejście na rynek z przyczyn technicznych .
„Towarowa Giełda Energii od kilku lat inwestuje w integrację rynku europejskiego, m.in. poprzez wprowadzanie nowoczesnych narzędzi handlu. Wierzymy, że nowe systemy informatyczne dla rynku SPOT, w tym nowy model rynku dnia bieżącego w formule XBID, zapewnią bezawaryjny dostęp do systemów transakcyjnych 24h/dobę, 7 dni w tygodniu. Jednocześnie oczekujemy, że wysiłki TGE w tym zakresie zaowocują zwiększoną aktywnością uczestników rynku energii elektrycznej” – ocenia Piotr Listwoń, Wiceprezes Zarządu ds. Operacyjnych
Pytanie, kiedy konkurencyjni NEMO zaczną funkcjonować operacyjnie na Polskim rynku, choć wydaje się, że przy niskich stosunkowo poziomach opłat w stosunku do cen energii elektrycznej zapewne nie poziom opłat , a jakość obsługi oraz elastyczność narzędzi do handlu będzie czynnikiem decydującym. TGE przygotowuje strategię aby zachować prymat na polskim rynku, zapewnia Piotr Listwoń, Wiceprezes Zarządu ds. Operacyjnych.
