Spis treści
Katowicki szczyt klimatyczny COP24 ma dwa główne zadania do wypełnienia. Pierwsze – to dopracowanie szczegółowych zasad działania Porozumienia Paryskiego – tzw. Rulebook. Drugie – to dyskusja o tym, co i w jaki sposób udało się dotychczas osiągnąć, by chronić klimat i co można zrobić, by działania te były skuteczniejsze – tzw. Dialog Talanoa. Niemniej, szczyt klimatyczny to o wiele bardziej złożony i różnorodny proces.
W czasie, kiedy negocjatorzy obradują w zamkniętych salach, na terenie szczytu i w jego okolicach odbywają się wydarzenia, które – choć nawiązują do tematów ochrony klimatu i środowiska – negocjacjami nie są. Jak pokazują statystyki na szczycie klimatycznym spotykają się nie tylko negocjatorzy reprezentujący państwa – strony Konwencji. W trakcie dwutygodniowego szczytu organizowanych jest wiele dodatkowych wydarzeń o tematyce okołoklimatycznej.
Około 1/3 uczestników COP to podmioty pozarządowe. Ich celem jest nie tylko obserwacja postępów w negocjacjach, ale także zdobycie wiedzy o kierunkach rozwoju albo prezentacja własnych pomysłów i osiągnięć. Wydarzenia nienegocjacyjne można podzielić na takie, które są włączone w agendę szczytu oraz te, które organizowane są przez różne państwa, organizacje i instytucje.
Przewodnik po COP24 – tydzień pierwszy
Z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy, już drugiego dnia szczytu, 3 grudnia, szefowie państw i rządów będą dyskutować na temat sprawiedliwej transformacji – tematu szczególnie bliskiego Polsce i rejonowi Śląska. Planowane jest przyjęcie deklaracji a następnie przemówienia przywódców punktujące główne elementy ich stanowisk. Obecność potwierdziło obecnie kilkudziesięciu szefów państw i rządów. Należy podkreślić, że na tle historii szczytów klimatycznych, zaproszenie liderów na początek szczytu jest rozwiązaniem wyjątkowym – po raz pierwszy zastosował je w 2015 r. minister Laurent Fabius, prezydent COP21 w Paryżu.
Polska szykuje mocny akcent węglowy na COP24 w Katowicach
Wtorek, 4 grudnia to data dwóch ważnych wydarzeń. Wydarzenie wysokiego szczebla w ramach agendy globalnych działań na rzecz klimatu (GCAA) będzie okazją do zaprezentowania nowych inicjatyw, ambicji i współpracy dla aktorów z sektora pozarządowego. Tam też zostanie zaprezentowana wspierana przez Polskę inicjatywa ds. elektromobilności. Będzie można usłyszeć o innych ciekawych pomysłach na działania krajowe, regionalne i międzynarodowe. Drugie wydarzenie to prezentacja Specjalnego Raportu Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC) na temat 1,5°C we współpracy z SBSTA – organem pomocniczym Konwencji klimatycznej ds. doradztwa naukowego i technologicznego. Będzie to okazja , aby zagłębić się w treść tego raportu, a także spotkać jego autorów.
Klimat w gorącej potrzebie. IPCC: węgiel musi odejść
Przez cały okres szczytu będą odbywać się dodatkowe, wyspecjalizowane spotkania w ramach GCAA. Będą one dotyczyć związków takich tematów jak m.in. oceany, ubóstwo, lasy, transport, a nawet moda, z ochroną klimatu. Planowane są także dni tematyczne – np. Gender Day 11 grudnia.
Drugi tydzień – zagęszczenie atmosfery
W drugim tygodniu szczytu atmosfera się dodatkowo „zagęści”. Przede wszystkim dlatego, że negocjacje Rulebooka przejdą z fazy technicznej w polityczną. Wtedy odpowiedzialność za wyniki negocjacji spocznie ostatecznie w rękach polskiej Prezydencji COP24, która będzie musiała zarządzić procesem dyskusji.
Dyskusja prawdopodobnie będzie się odbywała równolegle pomiędzy negocjatorami, jak i ich przełożonymi – ministrami, którzy przyjadą, by decydować w sprawach, których nie udało się dotychczas rozstrzygnąć. Ze względu na złożoność i wzajemne powiązanie tematów, może się zdarzyć, że ministrowie będą się zagłębiać w kwestie mocno techniczne, aby podjąć świadome decyzje. Wszystko będzie zależało od tego, jak bardzo zaawansowane będą negocjacje po pierwszym tygodniu pracy.
Wszystkie decyzje na szczycie podejmowane są jednogłośnie. Dzięki temu każde ze 196 państw ma możliwość zatrzymania części negocjacji jeśli uważa, że jego partykularne interesy zostały zagrożone. Często natomiast postęp w jednym obszarze warunkuje możliwość osiągnięcia porozumienia w innych obszarach. W przypadku dyskusji wielowątkowych i wielopoziomowych, a o takich mówimy w drugim tygodniu COP24, może to oznaczać niepożądane przestoje i narastającą frustrację nie tylko negocjatorów i ich ministrów, ale i obserwatorów.
Polska gra o klimat. Czy uda się przyjąć „reguły katowickie”?
Ponadto w drugim tygodniu szalenie ważna jest atmosfera rozmów. Jest ona zazwyczaj pochodną wyników pierwszej części szczytu i zależy od wielu różnorodnych czynników. Poza kwestiami typowo politycznymi i merytorycznymi, wpływ na nią mają takie elementy, jak działająca logistyka. Za nią odpowiedzialna jest Polska jako gospodarz szczytu. Przeciągające się do późnej nocy negocjacje, połączone z brakiem możliwości sprawnego dojazdu, spożycia posiłku, czy wyspania się, powodują, że delegatom trudniej jest skupić się na pracy. W skrajnych przypadkach takie niedociągnięcia logistyczne mogą doprowadzić do wstrzymania rozmów.
Przewodnik po COP24 – wydarzenia drugiego tygodnia
Poza wspomnianymi negocjacjami, w drugim tygodniu ministrowie wezmą także udział w szeregu wydarzeń wysokiego szczebla, których organizacja wynika z decyzji podjętych na wcześniejszych szczytach. Są to w szczególności podsumowanie działań przed 2020 rokiem (pierwsza połowa poniedziałku 10 grudnia) oraz ministerialny dialog na temat finansowania klimatycznego (druga połowa poniedziałku 10 grudnia).
We wtorek 11 grudnia rano rozpocznie się faza polityczna Dialogu Talanoa – wydarzenia o szczególnym znaczeniu dla postrzegania wyników COP24. Tak zwana faza techniczna dialogu trwała już od stycznia pod skrzydłami obecnej Prezydencji COP23 z Fidżi. W ramach niej państwa i inne podmioty dzieliły się informacjami o tym, co i w jaki sposób udało się osiągnąć w ramach ochrony klimatu i do czego te działania mają doprowadzić. Na COP24 ministrowie będą obradować przy 7 okrągłych stołach, przy których zasiądą również przedstawiciele instytucji pozarządowych. Ich zadaniem będzie odpowiedź na pytania o to, jak zmaksymalizować działania na rzecz klimatu. Polska Prezydencja COP24 i Prezydencja COP23 przygotują podsumowanie tych dyskusji, które zostanie zaprezentowane 12 grudnia na oficjalnym zakończeniu dialogu.
Oczekiwania w stosunku do przesłania wynikającego z dyskusji na Dialogu Talanoa są wysokie. Bazując na danych o dotychczasowej skuteczności działań, a także wynikach badań naukowych, ministrowie mogą zasygnalizować chęć zwiększenia ambicji klimatycznych swoich państw, w tym poprzez podniesienie celów redukcyjnych. Na taką konieczność wskazuje Specjalny Raport IPCC, który również jest częścią Dialogu. Należy także zwrócić uwagę, że już za 5 lat od katowickiego szczytu, w oparciu o reguły Rulebooka wypracowanego na COP24, odbędzie się pierwszy Globalny Przegląd (Global Stocktake) działań na rzecz ochrony klimatu. Wiele osób twierdzi, że Dialog Talanoa może być swoistą „wersją demo” tego przeglądu.
Co jeszcze?
Należy założyć, że nie wszyscy przywódcy świata przyjadą 3 grudnia do Katowic. W takiej sytuacji ministrowie z państw, które w pierwszym tygodniu nie przedstawiły swojego stanowiska, będą mogli wygłosić przemówienia we wtorek i środę 11 i 12 grudnia.
Poza oficjalną agendą COP
Poza oficjalną agendą COP odbędą się dziesiątki, o ile nie setki wydarzeń nieformalnych tak na terenie szczytu, jak i w jego okolicach. Najbardziej znane są wydarzenia towarzyszące, tzw. side-events, które trwają maksymalnie 90 minut i gdzie można dowiedzieć się o wielu inicjatywach i pomysłach we wszystkich obszarach związanych z klimatem i środowiskiem. Listę takich wydarzeń opublikował już na swojej stronie Sekretariat Konwencji. Nie mniej interesujące mogą być różnego rodzaju warsztaty, dyskusje, panele, oraz wystawy organizowane przy okazji COP. Korzystają one z faktu, że na szczyty przyjeżdżają nie tylko delegaci-negocjatorzy, ale także zaangażowane klimatycznie osobistości ze świata nauki, biznesu, a nawet rozrywki. W zamkniętych gronach odbywają się także wydarzenia w formie kolacji czy spotkań bilateralnych. Wszystkie powyższe wydarzenia składają się na bardzo intensywny, dwutygodniowy program negocjacji i spotkań.
Unijna strategia przed szczytem w Katowicach
Lidia Wojtal – ekspertka z ponad 10-letnim doświadczeniem w unijnych i globalnych negocjacjach klimatycznych. Negocjatorka w ramach polskiej delegacji na szczyty klimatyczne w latach 2007-2017. Członkini zespołów polskiej Prezydencji szczytów klimatycznych COP14 (Poznań) i COP19 (Warszawa). W 2015 r. na przełomowym szczycie COP21 w Paryżu przewodniczyła organowi ds. doradztwa naukowego i technologicznego (SBSTA) pod Konwencją Klimatyczną UNFCCC. Obecnie niezależna konsultantka i autorka podręcznika „COP24 w Katowicach. Instrukcja obsługi”, wydanego przez Forum Energii. Jako Główna Specjalistka w MSZ RP odgrywała wiodącą rolę w analizowaniu i rozwoju polskiej, europejskiej i globalnej polityki klimatycznej, a w 2011 r. negocjowała w imieniu Polski i UE na forum II Komitetu ONZ w Nowym Jorku. Wcześniej w KASHUE/KOBIZE zajmowała się wdrażaniem europejskiego i międzynarodowego systemu handlu emisjami.
