Disclaimer
Zaprezentowane w niniejszym raporcie analizy przeszłe oraz perspektywy na przyszłość mają charakter ekspercki i naukowy, i są dostarczane na zasadzie „takie jakie są”.
Analizy historyczne oparte są o okres 24 kolejnych miesięcy, gdzie ostatni miesiąc historyczny to marzec 2024 roku. Perspektywy na przyszłość dotyczą sytuacji na rynku hurtowym EE w miesiącu kwietniu 2024 roku.
Przedstawione perspektywy na przyszłość są wizją kilku z bardzo wielu możliwych stanów przyszłej rzeczywistości. Z tego względu, perspektywy na przyszłość są prezentowane bez żadnej gwarancji (wprost lub dorozumianej) co do ich pewności i materializacji oraz przydatności komercyjnej lub inwestycyjnej.
W szczególności, perspektywy na przyszłość nie stanowią i nie powinny być odczytywane jako forma doradztwa inwestycyjnego.
Autorzy niniejszego opracowania nie mogą odpowiadać za ewentualne decyzje podjęte w oparciu o prezentowane analizy przeszłe oraz perspektywy na przyszłość, niezależnie od tego, czy okazały się trafne czy nie.
Instytut Jagielloński wraz z Krajowym Instytutem Doradztwa Energetycznego przedstawiają analizę rynku elektroenergetycznego w Polsce za miesiąc marzec. W analizie przedstawiono i omówiono wybrane wskaźniki.
1. Analiza historyczna: ceny hurtowe energii elektrycznej w Polsce w kontekście czynników fundamentalnych
1.1. Miesięczne ceny rynku spot oraz rynku terminowego
W marcu 2024 roku średnie miesięczne ceny hurtowe spot na dzień następny (Dla danej godziny handlowej w ciągu doby, cena RCE to cena energii elektrycznej określona w systemie kursu jednolitego na sesji „s” Rynku Dnia Następnego (RDN). Średnie miesięczne to średnie ważone wolumenem obrotu. Patrz punkt 4.3.1.8.1.4. dokumentu pt. „Warunki Dotyczące Bilansowania” publikowanego przez PSE.) były
o ok. 8 PLN/MWh niższe niż w miesiącu poprzednim. Głównymi czynnikami prospadkowymi był wzrost generacji z fotowoltaiki (PV) o ok. 0,8 TWh na przestrzeni miesiąca oraz niższe wolumeny ubytków mocy (średnio o ok. 0,6 GW), a przez to wyższe poziomy nadwyżki mocy JWCD ponad zapotrzebowanie. Czynniki te przeważyły nad czynnikami prowzrostowymi, tj. wzrostem krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną (o ok. 0,3 TWh), spadkiem generacji z lądowych farm wiatrowych (LFW) oraz wzrostem cen paliw i CO2.
Wzrosty cen paliw oraz CO2 w marcu 2024 przełożyły się na pierwszy od wielu miesięcy wzrost (o ok. 7 PLN/MWh) cen terminowych na rok następny (BASE_Y+1 – kontrakt BASE_Y+1 to kontrakt pasmowy na dostawę energii elektrycznej w takiej samej ilości w każdej godzinie danego roku w przyszłości.).
Średnie miesięczne ceny na obydwóch rynkach prezentuje (Rys. 1).
Rys. 1 Średnie miesięczne ceny hurtowe energii elektrycznej na rynku spot (RCE) oraz terminowym (BASE_Y+1) w Polsce [PLN/MWh]
Źródło: dane PSE i TGE
Ceny RCE wykazują generalnie dużą zbieżność z cenami rynku bilansującego (CRO – Ceny rozliczeniowe odchylenia (CRO) są wyznaczane dla celów rozliczania składników energii bilansującej planowanej i nieplanowanej. Cena rozliczeniowa odchylenia CROh w godzinie h jest równa najwyższej cenie za wytwarzanie (CO) lub redukcję (CR) energii elektrycznej w planie BPKD swobodnie zbilansowanym (BPKD/BO). Patrz punkt 4.3.1.3.4.4. dokumentu pt. „Warunki Dotyczące Bilansowania” publikowanego przez PSE), będącego rynkiem technicznym czasu rzeczywistego zależnym od bieżących czynników po stronie popytowej, podażowej oraz kosztowej (Rys. 2). W marcu 2024 roku na rynku bilansującym wystąpiło 5 godzin o cenach ujemnych (od -25 PLN/MWh do -86 PLN/MWh, przy czym -86 PLN/MWh jest historycznie najniższym poziomem cen zarówno na rynku RDN, jak i bilansującym). Ceny ujemne występowały w okresach wysokiej generacji PV, z czego w trzech przypadkach w godzinach, w których PSE wprowadziło nierynkowe redysponowanie (redukcję) generacji PV.
Rys. 2 Średnie miesięczne ceny RCE oraz CRO w Polsce [PLN/MWh]
Źródło: dane PSE i TGE
W marcu 2024 po raz pierwszy od wielu miesięcy rynek spot był droższy niż jego wycena przez rynek terminowy w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym (kontrakt BASE_M). Wycena najbliższych miesięcy przez rynek terminowy wskazuje na tendencję wzrostową (Rys. 3).
Rys. 3 Rynek spot i jego uprzednia wycena przez rynek terminowy oraz krzywa forward na kolejne miesiące [PLN/MWh]
BASE_M to notowania w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym miesiąc wykonania. Krzywa forward na podstawie notowań za luty 2024 roku. Źródło: dane PSE i TGE
Czynniki kształtujące ceny RCE oraz BASE_Y+1 omówiono w kolejnych sekcjach, przy czym:
- determinantami cen RCE jest splot czynników fundamentalnych obejmujących stronę popytową, podażową oraz kosztową (poziom zapotrzebowania, ubytki mocy, struktura produkcji energii elektrycznej z OZE oraz źródeł konwencjonalnych, wymiana z zagranicą, ceny paliw i CO2)
- determinantą cen BASE_Y+1 jest przede wszystkim czynnik kosztowy.
1.2. Determinanty cen spot (RCE) oraz cen rynku terminowego (BASE_Y+1)
Marzec 2024 roku w stosunku do miesiąca poprzedniego cechował się wzrostem zapotrzebowania na energię elektryczną o ok. 0,3 TWh przy jednocześnie niższym udziale produkcji EE z lądowej energetyki wiatrowej (LEW) oraz wyższym udziale produkcji z fotowoltaiki (PV). Udział produkcji ze źródeł węglowych oraz gazowych – będących źródłami cenotwórczymi w Polsce – był zbliżony do miesiąca poprzedniego (Rys. 4).
Rys. 4 Zapotrzebowanie i produkcja netto EE w Polsce oraz saldo wymiany z zagranicą [TWh oraz %]
*Różnica między importem a eksportem. Znak (+) oznacza import netto. Znak (-) oznacza eksport netto.
Źródło: dane ENTSO-E oraz PSE
Marzec 2024 roku cechował się rekordowymi godzinowymi wolumenami generacji mocy z PV, które w 12 godzinach w ciągu miesiąca przekroczyły poprzednie maksimum (9,3 GW) z września 2023 roku. Maksymalna godzinowe generacja PV w marcu 2024 wyniosła 10,4 GW (Rys. 5). W marcu wystąpiło także kilka dni, w których PSE wprowadziło nierynkowe redysponowanie (redukcję) generacji ze źródeł OZE (PV oraz LFW). Redukcje miały miejsce w dniach 3 marca (PV), 10 marca (PV i LFW), 26 marca (PV) oraz 29, 30 i 31 marca (PV).
Rys. 5 Miesięczne maksima generacji mocy z fotowoltaiki w Polsce [GW]
Źródło: dane PSE
Redukcje generacji OZE były konieczne w celu zbilansowania popytu i podaży mocy w KSE oraz w celu zapewnienia zdolności regulacyjnych „w dół”.
Regulacyjność „w dół” możliwa jest poprzez utrzymywanie rezerw mocy FCR/FRR (frequency containment reserve, frequency restoration reserve) pozwalających zredukować generację na wypadek wzrostu częstotliwości powyżej 50 Hz.
W obecnym stadium rozwoju KSE, rezerwy FCR/FRR „w dół” są utrzymywane przez jednostki wytwórcze centralnie dysponowane (JWCD) pracujące powyżej tzw. minimum technicznego (co zapewnia przestrzeń do redukcji generacji na wypadek wzrostu częstotliwości – analogicznie, rezerwy FCR/FRR „w górę” są świadczone przez określone JWCD pracujące poniżej mocy maksymalnej).
Redukcje OZE były konieczne, aby stworzyć miejsce dla pracy niektórych JWCD powyżej minimów technicznych, aby mogły one świadczyć rezerwy FCR/FRR „w dół”, które – podobnie jak rezerwy FCR/FRR „w górę” – są niezbędne dla kontroli częstotliwości, a przez to zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej.
W marcu 2024 roku średniomiesięczna temperatura powietrza były nieznacznie wyższa niż w lutym 2024 (Rys. 6). Obserwowany co roku wzrost zapotrzebowania na energię w marcu
(Rys. 4) jest efektem większej liczby dni niż w lutym (pomimo wzrostów temperatur w marcu). Analizując 29 dni marca oraz 29 dni lutego 2024 roku, zapotrzebowanie w lutym to 14,1 TWh względem 13,8 TWh dla analogicznej liczby dni marca.
Rys. 6 Poglądowe tendencje w zakresie temperatury powietrza w Polsce [°C]
Źródło: dane wunderground.com
Z punktu widzenia strony podażowej, marzec 2024 roku cechował się niższym poziomem ubytków mocy jednostek JWCD niż miesiąc poprzedni (Rys. 7), co przełożyło się na wyższe poziomy nadwyżki mocy dyspozycyjnej JWCD ponad zapotrzebowanie na moc KSE (Rys. 8).
Rys. 7 Średnie miesięczne wolumeny ubytków mocy JWCD w Polsce [GW]
Źródło: dane PSE
Rys. 8 Średniomiesięczna nadwyżka mocy dyspozycyjnej JWCD [%] oraz ceny RCE i CRO [PLN/MWh]
Źródło: dane wunderground.com
Z punktu widzenia cen paliw do produkcji energii elektrycznej, marzec 2024 roku w porównaniu do miesiąca poprzedniego cechował się wzrostami zarówno w przypadku węgla kamiennego (WK), jak i gazu ziemnego. Wzrosty dotyczyły zarówno cen rynku spot, jak i cen na rok następny (Rys. 9).
Rys. 9 Średniomiesięczne ceny węgla kamiennego oraz gazu ziemnego [PLN/GJ]
ARA – notowany w USD/Mg – to wskaźnik cen węgla kamiennego w portach Amsterdam-Rotterdam-Antwerpia. Ceny ARA są dostępne codziennie, w odróżnieniu od wskaźnika PSCMI_1 dla węgla polskiego, podawanego z miesięcznym opóźnieniem. Ceny gazu ziemnego – notowane w PLN/MWh – pochodzą z rynku RDN oraz rynku BASE Y+1 prowadzonych dla Polski przez Towarową Giełdę Energii (TGE). W celu porównywalności, ceny paliw zostały przeliczone na PLN/GJ.
Publikacja danych dot. indeksu PSCMI_1 cechuje się opóźnieniem czasowym
Źródło: dane investing.com, polskirynekwegla.pl, stooq.com, TGE
Kolejnym, oprócz paliw, czynnikiem wpływającym na jednostkowe koszty zmienne (JKZ) wytwarzania energii elektrycznej są ceny uprawnień do emisji CO2 (uprawnienia EUA).
Do lutego 2024 roku uprawnienia do emisji CO2 (EUA) znajdowały się w wielomiesięcznym trendzie spadkowym. W marcu 2024 roku ceny EUA wzrosły średnio o ok. 2 EUR/Mg.
Rys. 10 Średniomiesięczne ceny uprawnień do emisji CO2 [EUR/Mg]
Źródło: dane PSE, stooq.com
W większości krajów Europy Zachodniej oraz Centralnej, średnie miesięczne ceny energii elektrycznej na rynku dnia następnego w marcu 2024 roku były generalnie niższe niż w miesiącu poprzednim (Rys. 12). Wyższe ceny wystąpiły w Niemczech, Szwajcarii, Włoszech oraz Skandynawii.
Rys. 12 Średniomiesięczne ceny hurtowe energii elektrycznej spot w Europie, dane za luty 2024 [EUR/MWh]
Źródło: dane ENTSO-E
Ceny w Europie Środkowej (Austria, Polska, Czechy, Słowacja, kraje bałtyckie, Rumuna, Węgry) są generalnie wyższe niż ceny w Niemczech, Francji czy Hiszpanii. Przyczyną tego stanu rzeczy jest przede wszystkim kwestia infrastrukturalna, tj. niższy poziom mocy przesyłowych na połączeniach transgranicznych pomiędzy Europą Zachodnią a Środkową.
