Gdzie jest prawo potrzebne do transformacji energetycznej?

Spis treści

Nie stanowi wielkiego odkrycia stwierdzenie, że biznes energetyczny i paliwowy jako wysoce regulowany zależy od regulacji prawnych. To one nadają tempo, kierunki i ostatecznie rentowność takiej działalności. Jeżeli weźmiemy pod uwagę ilość procedowanych obecnie aktów prawnych mających dać szansę na wyjście z kryzysu energetycznego i gazowego dochodzimy to wniosku, że jeżeli każdy poważnie zainteresowany prowadzeniem działalności gospodarczej w obszarze energetyki i paliw powinien się na serio zaangażować przynajmniej po to, aby umieć odczytać rzecz najważniejszą, czyli jak będzie wyglądał jego biznes za kilka, kilkanaście i kilkadziesiąt lat. Wszyscy jesteśmy ich ilością przytłoczeni, ale patrzymy na nie również jako na ważną szansę zarówno dla wytwórców jak i konsumentów energii wobec wyzwań tego procesu, zwanego również transformacją energetyczną. Być może jesteśmy w najważniejszym momencie dziejowych zmian w energetyce i gazownictwie w historii.

Zmiany mające w szczególności na celu przyspieszenie w rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii (dalej: OZE), są obecnie przedmiotem prac legislacyjnych zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym.

Jak długo wiatraki będą czekać

Istotne z perspektywy potencjalnego przyspieszenia w rozwoju wykorzystania paliw odnawialnych wydają się na pewno prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw. Zmiany są obecnie procedowane w Sejmie, gdzie projekt został skierowany 14 lipca br. Wśród najistotniejszych założeń projektu należy wskazać zmiany w zakresie lokalizacji nowych inwestycji w lądowe elektrownie wiatrowe, a także zmiany dot. Budownictwa mieszkalnego w pobliżu ww. elektrowni (art. 1 pkt 6 lit. a-c projektu). Czy projekt stanie się prawem za obecnej kadencji Sejmu? Nikt nie wie.

W Rządowym Centrum Legislacyjnym widnieje również projekt ustawy o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw. Projekt zakłada w szczególności implementacje dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Projekt dotyczy zmian w obszarze m.in. tak ważnego w końcu docenionego biometanu, klastrów energii oraz hybrydowych instalacji OZE. Mimo, iż projekt zawiera regulacje wykraczające poza implementacje ww. dyrektywy, w związku z projektem jej zmiany można domniemywać, iż omawiany projekt może podlegać rewizji. Projekt został skierowany do opiniowania 7 kwietnia br.

OZE na szybkiej ścieżce

W zakresie trwających obecnie prac legislacyjnych mających przyspieszyć rozwój wykorzystania OZE, na poziomie unijnym należy wskazać Wniosek Komisji Europejskiej (dalej: KE; Komisja) zawierający projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę (UE) 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (COM/2022/222 final). Wniosek został przyjęty przez KE 19 maja br. Jest procedowany w ramach zwykłej procedury ustawodawczej. Jako ostatni podjęty etap działań należy wskazać debatę w Radzie lub jej organach przygotowawczych, do której przedmiotowy wniosek skierowano 13 czerwca br.

Podstawę prawną Wniosku stanowią zasadniczo przepisy art. 194 ust. 2 oraz art. 192 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Wskazując na przyczyny Wniosku, KE odniosła się do obecnej sytuacji na arenie międzynarodowej, która zdaniem wnioskodawcy intensyfikuje potrzebę oparcia systemu energetycznego o źródła odnawialne. Przyspieszenie w zakresie wzrostu znaczenia OZE, jak wskazano w uzasadnieniu ma mieć pozytywne konsekwencje nie tylko dla wzrostu niezależności energetycznej UE, lecz także korzystnie wpłynąć na ceny energii. Obecnie jako przeszkodę dla rozwoju OZE KE wskazuje skomplikowane i czasochłonne procedury administracyjne utrudniające inwestycję w odnawialne źródła energii oraz w infrastrukturę. Celem Wniosku KE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych jest przeciwdziałanie barierom rozwoju OZE, poprzez uproszczenie oraz skrócenie procedur administracyjnych dot. wydawania zezwoleń dla projektów OZE. Zgodnie z założeniami wniosku ww. procedury państw członkowskich UE miałyby zostać skoordynowane i zharmonizowane. Zdaniem Komisji koordynacja procedur jest konieczna dla przyspieszenia wykorzystania OZE, a w konsekwencji dla realizacji celów klimatycznych UE.

Zobacz także: Rząd liberalizuje ustawę antywiatrakową. Zasada 10H będzie zmieniona

Projektowana dyrektywa zakłada wprowadzenie, w ramach zmian do dyrektywy (UE) 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, pojęcia obszaru docelowego energii odnawialnej. Powyższe, wiązałoby się z obowiązkiem wyznaczenia przez państwo członkowskie miejsca na lądzie lub morzu szczególnie odpowiedniego do instalacji obiektów służących do produkcji energii ze źródeł odnawialnych, wyłączając obiekty energetycznego spalania biomasy (art. 1 pkt 1 projektu). Wprowadzenie obszarów docelowych energii odnawialnej ma służyć wspomnianej koordynacji i uproszczeniu procedur wydawania zezwoleń (art. 1 pkt 7). Projektowany dokument przewiduje również obowiązek zastosowania środków łagodzących m.in. przy instalacji elektrowni wykorzystujących energię odnawialną (art. 1 pkt 5 lit. b). Zgodnie z art. 1 pkt 10 projektu państwa członkowskie zobowiązane będą zapewnić, aby w ramach procesu wydawania zezwoleń planowanie, budowa i eksploatacja obiektów wytwarzających energię z OZE, jak również kwestie podłączenia sieci oraz magazynów energii były uznawane za kwestie nadrzędnego interesu publicznego, służące zdrowiu i bezpieczeństwu publicznemu. Wśród zmian w dyrektywie 2010/31/UE należy wyróżnić zobowiązanie państw członkowskich do projektowania nowych budynków w sposób pozwalający na optymalizację ich potencjału w zakresie wytwarzania energii słonecznej (art. 2 pkt 1 projektu).

W zakresie procedowanych obecnie zmian dot. przyspieszenia rozwoju wykorzystania OZE trzeba wskazać też na projekt Rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) ustanawiającego zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 w odniesieniu do struktury, formatu, szczegółów technicznych i procesu zintegrowanych krajowych sprawozdań z postępów w zakresie energii i klimatu. Projekt przewiduje nałożenie na państwa członkowskie dodatkowych obowiązków sprawozdawczych w obszarze energii odnawialnej (art. 13 projektu).

Pieniądze znajdą się w UE

Ponadto, a może nawet jako kluczowy w zakresie prac UE dotyczących przyspieszenia w rozwoju wykorzystania OZE należy wskazać wniosek Komisji Europejskiej, zawierający projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (UE) 2021/241 w odniesieniu do rozdziałów REPowerEU w planach odbudowy i zwiększania odporności oraz zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060, rozporządzenie (UE) 2021/2115, dyrektywę 2003/87/WE i decyzję (UE) 2015/1814 (COM/2022/231 final).

Zobacz także: Wnioski o lokalizacje morskich farm wiatrowych czekają nowe regulacje

Jak wskazano w uzasadnieniu, celem wniosku jest dostosowanie przepisów rozporządzenia (UE) 2021/241, ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (rozporządzenie w sprawie RRF) do zmian wynikających z sytuacji geopolitycznej. Szczególnie istotne z perspektywy zwiększenia wykorzystania OZE zdają się być zmiany przewidujące wygenerowanie dodatkowych źródeł finansowania, mających częściowo pokryć koszty realizacji nowych celów, zawartych w przyjętym w maju komunikacie REPowerEU. Działania przewidziane w ramach planu REPowerEU zakładają istotne przyspieszenie w zakresie wykorzystania OZE, m.in. poprzez zwiększenie udziału biometanu i wodoru oraz likwidowanie tzw. wąskich gardeł w infrastrukturze. W konsekwencji, poprzez zmiany w zakresie finansowania realizacja wniosku Komisji Europejskiej ma przyczynić się do rozwoju w zakresie wykorzystania OZE.

Ponadto, warto zaznaczyć, iż trwają prace legislacyjne nad aktami mogącymi pośrednio wpłynąć na przyspieszenia w zakresie rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W powyższym zakresie należy wskazać wniosek dot. Rozporządzenia Rady w sprawie skoordynowanych środków zmniejszających zapotrzebowanie na gaz (COM/2022/361 final). Wśród głównych przyczyn wniosku Komisja Europejska wskazała niepewność dostaw gazu. Jak podkreślono w uzasadnieniu, w minionym roku około 40% gazu dostarczanego do UE pochodziło z Rosji. W związku z szeregiem zakłóceń w dostawach, sytuacją geopolityczną oraz koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, we wniosku przewidziano możliwość skoordynowanych działań mających ograniczyć zapotrzebowanie na gaz. Zastosowanie projektowanych narzędzi może wpłynąć na wzrost znaczenia odnawialnych źródeł energii.

Co więcej, wykraczając poza prace legislacyjne, w zakresie aktualnych działań UE dot. przyspieszenia w rozwoju wykorzystania OZE można wyróżnić prace zmierzające do implementacji planu REPowerEU, w szczególności przyjęty 18 maja br. dokument roboczy KE dotyczący realizacji celów dot. wykorzystania wodoru oraz biometanu.

Geopolityka przyspieszy rozwój OZE

Jako istotny czynnik uzasadniający trwające prace legislacyjne, zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym wskazuje się obecną sytuację na arenie międzynarodowej i konieczność przyspieszenia transformacji energetycznej poprzez radykalną zmianę w sposobie działania branży energetycznej i paliwowej, która w sposób naturalny będzie się bronić i utrudniać ten proces. Korzyści polegające jednak na zmianie i docelowym przestawieniu się na nowoczesne modele działania zostaną jednak w końcu dostrzeżone, bo transformacja wszystkim się opłaca. Zasadnym zdaje się być też wniosek, iż niepewność dostaw gazu ziemnego, importowanego z kierunku wschodniego oraz sytuacja geopolityczna stanowią dodatkowo widoczny, gigantyczny, impuls do podejmowania i podkręcenia tempa prac ustawodawczych w zakresie wykorzystania źródeł OZE.

Michał Tarka, Daria Pajdowska – Kancelaria Prawna SMM LEGAL Maciak Mataczyński Czech Sp. k.