Spis treści
Koszt energii, będący jedną ze składowych kosztów operacyjnych prowadzenia działalności gospodarczej, zależy zarówno od charakteru prowadzonego procesu produkcyjnego, jak i od rodzaju świadczonych usług. Zmiany cen energii w różnym stopniu wpływają na przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, czy też świadczące usługi. Dlatego poszczególne przedsiębiorstwa powinny stosować odpowiednie strategie dotyczące projektów polegających na ograniczaniu kosztów i zużycia energii.
Czynniki zewnętrzne
Eksperci i doradcy energetyczni są zgodni, że w najbliższych latach nie należy spodziewać się obniżek cen surowców i mediów energetycznych. Za wzrostem cen węgla i uprawnień do emisji dwutlenku węgla podąża hurtowa cena energii elektrycznej w Polsce. Niewątpliwie wzrost cen energii to nieprzerwanie główny czynnik motywacyjny szukania oszczędności energii lub oszczędności kosztowych związanych z jej wykorzystaniem. Postępująca transformacja polskiego miksu energetycznego będzie wymuszała kolejne kapitałochłonne inwestycje, co podyktuje ścieżkę cen energii.
W zależności od charakteru zużycia energii przez przedsiębiorstwo istnieją różne strategie ograniczania jej kosztów. Najbardziej oczywistym i pożądanym jest zmniejszanie wolumenu zużycia. Jednak rynek energii podlega wielu regulacjom i często oszczędności finansowe można osiągnąć także prawidłowo wykorzystując swój status lub odpowiednio zawierając umowy zarówno z dostawcą, jak i dystrybutorem energii.
Oszczędność w opłatach a oszczędność w wolumenie
Ograniczanie kosztów energii w przedsiębiorstwie można podzielić na dwie podstawowe kategorie: odpowiednią aplikację istniejących przepisów energetycznych na obowiązujący status przedsiębiorcy oraz techniczne zmniejszanie energochłonności produkcji lub świadczenia usług. Wykorzystanie tych możliwości zależy przede wszystkim od polityki i decyzji odbiorcy energii. Dlatego strategia związana z zasilaniem przedsiębiorstwa w media energetyczne i ich zużyciem powinna być oparta o rzetelne analizy, które powinny określić rzeczywiste kierunki i możliwości oszczędności.
Zobacz także: Dochodowe OZE. Jak wykreować największe zyski dla spółki?
Cena energii
W świetle obowiązującego prawa, rynek energii dotykający odbiorców końcowych podzielony jest na dwa główne sektory: dystrybucja, czyli dostarczanie energii elektrycznej do odbiorców oraz obrót energią elektryczną. Rola dystrybutora przypisana jest regionalnie do określonych operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD). W przypadku zakupu energii (sektor obrotu) istnieje realny wpływ odbiorcy na wybór dostawcy.
Można wybrać tańszego sprzedawcę energii elektrycznej i gazu
Podstawą poszukiwania oszczędności w cenach energii jest obowiązująca od 2007 roku zasada TPA (Third Party Access), która pozwala odbiorcom na podmiotowe rozdzielenie sprzedawcy od dystrybutora energii. W związku z tym, każdy odbiorca może zdecydować się na wybór najkorzystniejszej oferty sprzedaży energii elektrycznej. Podobna zasada występuje na rynku gazu ziemnego.
Gry giełdowe
Dla największych podmiotów lub grup odbiorców korzystne może okazać się kupowanie energii bezpośrednio na Towarowej Giełdzie Energii. Należy jednak pamiętać, że zakupy energii elektrycznej (podobnie jak gazu) bezpośrednio na TGE wymagają znajomości zasad działania giełdy oraz przestrzegania jej regulaminu, więc bez odpowiedniego doświadczenia i kwalifikacji kupno energii w tej formule, bez pomocy wykwalifikowanych doradców i towarowych domów maklerskich, może nie przynieść oczekiwanych rezultatów.
Tanio i solidnie
Wydawałoby się, że energia elektryczna jest idealnym, ustandaryzowanym produktem, w zakupie którego powinna liczyć się tylko cena. Jednak przed podjęciem decyzji o zmianie sprzedawcy należy go zweryfikować oraz ocenić jego stabilność. Wybór oferty od niepewnego dostawcy wiąże się bowiem z ryzykiem zachwiania jego płynności finansowej w przypadku nagłych zmian cen energii na giełdzie, gdy nie jest odpowiednio zabezpieczony w stosunku do sprzedawanego wolumenu energii.
Problemy finansowe dostawców miały miejsce ostatnio w drugiej połowie 2018 roku, gdy ceny energii zaczęły lawinowo rosnąć. Nastąpiły za tym problemy proceduralne, gdyż Prezes URE wszczął wówczas całą serię postępowań zmierzających do odebrania części firm koncesji na obrót energią elektryczną. W przypadku finansowych bądź formalnych problemów dostawcy odbiorca nie traci pewności dostaw energii, lecz trafia do sprzedawcy rezerwowego, u którego koszty energii są zazwyczaj zdecydowanie wyższe.
Ryzyko lub przewidywalność
Kolejnym ważnym elementem jest ograniczanie ryzyka wzrostu cen w przyszłości. W zależności od polityki przedsiębiorstwa oraz wpływu kosztów energii elektrycznej na rentowność jego działalności, w perspektywie ustabilizowania poziomu wydatków korzystnym rozwiązaniem może być negocjowanie zakupów energii na dłuższy niż roczny okres.
W przypadku standardowych umów ze spółkami obrotu energią istnieje możliwość zawarcia kontraktu określającego ceny energii w perspektywie trzech kolejnych lat. Zawieranie dłuższych kontraktów możliwe jest m.in. w umowach PPA, w których można szczegółowo określić warunki i sposób zmiany cen w kolejnych latach. Takie rozwiązanie pozwala więc przede wszystkim na przewidywalność cen, ale w zależności od sytuacji na rynku energii i przyszłych kosztów energii może okazać się również atrakcyjnym cenowo rozwiązaniem.
Optymalizacja parametrów dystrybucji
O ile sprzedawcę energii możemy zmienić, takich możliwości nie ma, jeżeli chodzi o zmianę jej dystrybutora. Faktury dystrybucyjne zawierają jednak wiele pozycji, w których można szukać optymalizacji kosztów.
Zobacz także: Dochodowe OZE. Jak wykreować największe zyski dla spółki?
Samo obniżenie mocy zamówionej przyniosło 12 tys. zł oszczędności rocznie
- Podstawowy parametr, który należy przeanalizować to moc umowna, od której naliczane są opłaty stałe. W przypadku, gdy moc umowna jest zbyt niska i występują przekroczenia mocy, należy przeanalizować czy uzasadnione ekonomicznie byłoby jej podwyższenie. Podniesienie stałych opłat może być zdecydowanie korzystniejsze niż karne opłaty za zbyt wysokie pobory mocy, jednakże czasami lepszym rozwiązaniem będzie płacenie za niewielkie i krótkotrwałe przekroczenia mocy niż ponoszenie opłat za zwiększony poziom mocy zamówionej przez cały rok. Ciekawsza sytuacja występuje, gdy moc umowna jest znacząco przeszacowana – w takim przypadku jej obniżenie może przynieść natychmiastowe oszczędności. W jednym z audytowanych budynków biurowych, roczne oszczędności wynikające z obniżenia mocy zamówionej wyniosły blisko 12 tys. zł.
- Kolejny element wymagający analizy to opłaty za wprowadzaną do sieci elektroenergetycznej moc bierną. Najlepszym rozwiązaniem jest zwykle przeprowadzenie pomiarów elektrycznych pomagających określić optymalne rozwiązanie pozwalające na odpowiednie skompensowanie mocy biernej, co pozwoli na uniknięcie dodatkowych kosztów. W pewnym zakładzie produkującym elementy do urządzeń AGD, dobierając odpowiedni system kompensacji mocy biernej udało się zaoszczędzić blisko 20 tysięcy złotych w skali roku, co pozwoliło na ograniczenie kosztów dystrybucji o blisko 5%.
- Przedsiębiorstwa energochłonne, w których koszty energii elektrycznej w odniesieniu do wartości sprzedaży są wyższe niż 3% (tzw. wskaźnik intensywności zużycia energii elektrycznej), powinny przeanalizować, czy mogą ubiegać się o częściowe zwolnienie z części opłat ponoszonych na realizację systemów wsparcia (m.in. opłata OZE, opłata kogeneracyjna, akcyza za energię elektryczną, czy opłata mocowa). Opłata mocowa na rachunkach pojawi się dopiero w 2021 roku, a opłata OZE na podstawie decyzji Prezesa URE w tym roku nie występuje. W chwili obecnej na rachunkach dystrybucyjnych pojawia się wyłącznie opłata kogeneracyjna. Zakładając zużycie energii na poziomie 9 GWh/rok oraz współczynnik intensywności energii elektrycznej na poziomie 10%, oszczędności, o które można się ubiegać w skali roku wynosić będą blisko 3 tysiące złotych.
- Ważnym aspektem jest profil zużycia energii. Ograniczenia kosztów energii można szukać bowiem również w odpowiednim dostosowaniu jej zużycia pod kątem dostępnych taryf.
- Istotny wpływ na ceny energii ma przede wszystkim napięcie w sieci, z której dostarczana jest energia do odbiorcy. Im wyższa jest grupa taryfowa, tym niższy jest koszt energii. W ten sposób jednostkowo najtańsza jest energia dostarczana z sieci wysokiego napięcia w taryfie A, a najdroższa jest energia dostarczana w sieci niskiego napięcia w grupie taryfowej C. Przedsiębiorstwa zasilane są głównie w grupach taryfowych A, B lub C. Możliwość zmiany grupy taryfowej występuje wyłącznie w przypadku, gdy punkt poboru energii znajduje się w pobliżu sieci dystrybucyjnej o odpowiednim napięciu i wniosek o przyłączenie zostanie zaakceptowany przez dystrybutora energii. W tym przypadku trzeba się liczyć z kosztami polegającymi na budowie i utrzymaniu stacji transformatorowej przez odbiorcę końcowego. Podczas analizy dla jednej z galerii handlowych udało się ustalić, że mimo wysokich kosztów inwestycyjnych zmiana taryfy z C na B zwróci się w ciągu 3 lat.
- Po analizie wyboru grupy taryfowej, istotny jest profil zużycia energii przez odbiorcę. W związku z tym, że system elektroenergetyczny najmocniej obciążany jest rano i wieczorem (odpowiednio tzw. szczyty poranne i wieczorne), gdy występuje największe zapotrzebowanie na energię elektryczną, to zgodnie z zasadami ekonomii jest ona wtedy najdroższa. Występowanie szczytów zapotrzebowania zależy również od pory roku. Podstawowym działaniem powinna być analiza mająca na celu wskazanie czy części zużycia energii związanego z przeprowadzanymi procesami produkcyjnymi nie można przełożyć i rozpocząć ich w momencie, gdy koszty związane z dostarczeniem energii są niższe.
- Kolejnym rozwiązaniem mogącym przynieść korzyści finansowe jest czasowe ograniczenie poboru energii elektrycznej z sieci elektroenergetycznej w ramach tzw. DSR (demand side response). Jest to mechanizm, który od 2021 roku funkcjonować będzie w ramach Rynku Mocy. Zasada działania mechanizmu polega na czasowym ograniczeniu zapotrzebowania na moc z sieci elektroenergetycznej, co w zależności od osiągniętego poziomu przekładać się będzie na wypłacone z tego tytułu premie. Do udziału w Rynku Mocy dla większości przedsiębiorstw konieczne będzie rozpoczęcie współpracy z podmiotem agregującym, który dysponować będzie odpowiednim wolumenem mocy i którego oferta została zaakceptowana w aukcjach mocy organizowanych przez PSE S.A.
Koszty ciepła w przedsiębiorstwie – zmiana paliwa na tańsze w eksploatacji.
Obecnie, odnosząc się do jednostkowych kosztów wytworzenia ciepła [zł/GJ], w dalszym ciągu najtańszym paliwem służącym do wytwarzania ciepła jest węgiel. Porównując jednak koszty związane z jego wykorzystaniem często nie uwzględnia się innych czynników wpływających na realne koszty – np. kosztów związanych z serwisem, kosztów personelu, kosztów obsługi, kosztów dostosowania emisji do wymagań i standardów środowiskowych, czy też, jeżeli one występują, kosztów uprawnień do emisji.
Instalacja kogeneracyjna w tej firmie przyniesie 4,2 mln zł rocznych oszczędności
W przedsiębiorstwie X, w którym ciepło zużywane jest do procesów technologicznych oraz na potrzeby bytowe rozważa się wybudowanie kotłowni gazowej. Średnioroczna sprawność kotłowni węglowej wynosi 70,63%, a średnie zapotrzebowanie na ciepło wynosi 105 000 GJ. Biorąc pod uwagę cenę ciepła z węgla na poziomie 23,04 zł/GJ oraz cenę gazu ziemnego do potrzeb grzewczych na poziomie 96 zł/MWh i średnioroczną sprawność układu kotłów gazowych na poziomie 95% oszacowano, że po modernizacji średnioroczne koszty związane z przygotowaniem ciepła będą wyższe o ok. 342 600 zł netto. W tym przypadku przeprowadzona analiza wykazała, że zasadne będzie wybudowanie instalacji CHP w oparciu o silniki tłokowe wraz ze szczytowo-rezerwowym źródłem ciepła w postaci kotłów gazowych. Tak zaproponowany układ przynosi roczne oszczędności rzędu 4,2 mln zł netto.
Zmiana paliwa grzewczego często w ogóle nie jest brana pod uwagę – głównie z powodów braku rozpoznania obecnie stosowanych rozwiązań i możliwych dostawców nośników energii. A w ślad za zmianą paliwa analizować trzeba również efektywność jego wykorzystania, np. sposób dystrybucji (rezygnacja z ogrzewania wysokokubaturowych budynków przy wykorzystaniu nagrzewnic wodnych lub parowych i wykorzystanie do tego pomp ciepła lub promienników).
A może taniej będzie produkować energię samemu?
Autoprodukcja energii może pozwolić na ograniczenie części kosztów poprzez inwestycję we własne źródło energii. W przypadku energii elektrycznej najczęstsze przypadki to instalacje fotowoltaiczne (produkujące energię elektryczną z promieniowania słonecznego) oraz instalacje kogeneracyjne (wykorzystujące głównie gaz do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła). Tego typu inwestycje wiążą się z poniesieniem nakładów inwestycyjnych związanych z budową źródła energii oraz przejściem procesu administracyjnego, na który składa się (w zależności od technologii oraz wielkości instalacji) pozyskanie szeregu pozwoleń oraz opinii.
Inwestycja we własne źródło zwróci się w tym przypadku w ciągu 2 lat
Firma Y, dla której przeprowadzono analizę budowy układu kogeneracyjnego może posłużyć za przykład, w jaki sposób autoprodukcja może przyczynić się do znacznych oszczędności kosztów. Na potrzeby analizy stworzono godzinowy model pracy układu kogeneracyjnego, który umożliwił ocenę pracy układu w odniesieniu do zapotrzebowania na media energetyczne (ciepło w postaci wody oraz pary i energia elektryczna). Inwestycja, której koszty inwestycyjne wynoszą 3,8 mln zł netto zwróci się w 2 lata, a w okresie 15 lat przyniesie zysk na poziomie 10 mln zł netto – na takie wyniki finansowe wpływa fakt, że moc badanego układu CHP jest mniejsza niż 1 MWe i w obliczeniach uwzględniono wsparcie w postaci premii gwarantowanej.
Oszczędności wynikać będą z niższych cen nośników energii (gaz) lub z całkowitym brakiem tych kosztów (fotowoltaika) i ograniczeniem kosztów dystrybucji produkowanej na własne potrzeby energii elektrycznej. Innym rozwiązaniem może być również wykorzystanie energii zawartej w odpadach produkcyjnych, np. do generacji biogazu (branża spożywcza, wodno-ściekowa), spalania biomasy (przemysł meblarski) albo gazów odpadowych (gorące spaliny, gaz koksowniczy, wykorzystanie redukcji ciśnienia pary lub innych gazów do generacji energii).
Najtańsza energia to ta, za którą nie trzeba płacić
Niezmiennie największe i systematyczne oszczędności przynoszą działania i przedsięwzięcia związane z racjonalizacją zużycia energii i poprawą efektywności energetycznej przedsiębiorstwa. W zależności od zakresu prowadzonej działalności, oszczędności można wygenerować zarówno poprzez działania optymalizacyjne, jak również modernizację lub wymianę urządzeń zużywających energię. Typowe działania efektywnościowe to m.in.:
Same nieszczelności przynosiły tej firmie 197 tys. zł strat rocznie
- poprawa wydajności i reorganizacja procesów;
- identyfikacja i eliminacja niepotrzebnych przestojów lub jałowych przebiegów na pracujących liniach produkcyjnych, w tym ograniczenie pracy urządzeń na biegu jałowym;
- wymiana wyeksploatowanych i niskosprawnych urządzeń (np. silniki, oprawy oświetleniowe, sprężarki, pompy);
- maksymalne wykorzystanie traconych obecnie strumieni energii, w tym m.in. ciepła odpadowego związanego z nagrzewaniem się urządzeń. W przedsiębiorstwie Z stwierdzono, że w wyniku powstałych nieszczelności, zakład ponosi koszty większe o 197 tys. zł netto rocznie z tytułu samych nieszczelności (straty w sieci zwiększyły zużycie energii sprężarek o dodatkowe 753 MWh) – łączne zużycie energii w ciągu roku na potrzeby sprężonego powietrza wynosiło 6 960 MWh;
- optymalizacja sieci sprężonego powietrza, w tym przebiegu tras rurociągów, montaż zbiorników buforowych czy też analiza wymaganego ciśnienia w sieci. Często spotkać się można z sytuacją, kiedy jedno urządzenie wymaga wyższego ciśnienia powietrza, co skutkuje w niepotrzebnym utrzymywaniu takiego ciśnienia w całej sieci. W takim przypadku optymalnym rozwiązanie może być obniżenie ciśnienia w sieci i zastosowanie lokalnych doprężaczy. Zmniejszenie ciśnienia roboczego w instalacji o 1 bar może doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej przez sprężarki o 7%.
Wymienione powyżej sposoby należy traktować jako katalog otwarty. Z racji specyfiki potrzeb i możliwości, z pewnością nie wszystkie będą możliwe do wdrożenia w każdym przedsiębiorstwie. Jednak wzrosty cen energii, które mogą zaważyć o rentowności prowadzonej działalności, powinny motywować do regularnej kontroli i analizy możliwości ograniczenia kosztów w oparciu o zmieniającą się sytuację.
Zobacz także: Dochodowe OZE. Jak wykreować największe zyski dla spółki?
Planuj, wykonuj, sprawdzaj, poprawiaj
W długofalowej strategii kluczowa jest przede wszystkim systematyczna i rzeczowa analiza możliwości, bo często niewielkie działania mogą przynieść duże oszczędności. Ustalenie priorytetów oraz właściwej ścieżki jest najtrudniejszym elementem przygotowań, jednak do optymalnego wykorzystania potencjału potrzebny jest plan, który pokaże odpowiednią kolejność i zasadność przeprowadzania inwestycji.
Ponadto na rynku pojawiają się coraz to nowe możliwości techniczne, które należy śledzić i analizować pod kątem możliwości ich wdrożenia w naszym zakładzie. Początkowe sukcesy i oszczędności warto inwestować w kolejne przedsięwzięcia podnoszące konkurencyjność produkcji i procesów. Jedną z okazji do przeprowadzenia kompleksowej oceny może być audyt energetyczny przedsiębiorstwa.
Bartosz Dobrowolski – wiceprezes zarządu w Ellipsis Energy, audytor energetyczny, absolwent Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej. Od lat szuka rozwiązań przynoszących oszczędności energii i kosztów z nią związanych. Autor i koordynator ponad 400 audytów efektywności energetycznej dla przedsiębiorstw. Doradca w zakresie kierunków i możliwości optymalizacji i inwestycji związanych z energetyką w przemyśle. Ekspert w zakresie efektywności energetycznej oraz Systemu Białych Certyfikatów.
Adam Dominiak – prezes zarządu w Ellipsis Energy, audytor energetyczny, absolwent Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej. Doradza w zakresie efektywności energetycznej i gospodarki energetycznej wielu zakładom produkcyjnym w Polsce. Wieloletni wykładowca termodynamiki i wymiany ciepła w Instytucie Techniki Cieplnej Politechniki Warszawskiej. Pasjonat innowacji w biznesie i produkcji, rzecznik patentowy.
