Spis treści
„Horyzont 2020” to największy w historii program finansowania badań naukowych i innowacji w Unii Europejskiej, którego celem jest stworzenie spójnego systemu finansowania innowacji: od koncepcji naukowej, poprzez etap badań, aż po wdrożenie nowych rozwiązań, produktów czy technologii. Jego budżet w latach 2014-2020 wynosi blisko 80 mld euro. Gdyby szukać polskich „specjalności” w energetycznych projektach z programu „Horyzont 2020” byłoby to energooszczędne budownictwo i efektywność energetyczna. Tego obszaru dotyczy około jedna trzecia spośród ponad 70 projektów z udziałem polskich podmiotów. Chodzi o wdrażanie unijnych przepisów o efektywności energetycznej, umiejętne zarządzanie ciepłem i energią elektryczną oraz o innowacyjne produkty. Wśród dofinansowanych projektów znalazły się między innymi nowatorskie, wielofunkcyjne okna z półprzezroczystymi panelami fotowoltaicznymi czy gotowe i łatwe w montażu komponenty do głębokiej renowacji budynków.
Problemem termomodernizacji i oszczędzania energii zainteresowały się zarówno firmy, jak i instytucje. Krajowa Agencja Poszanowania Energii uczestniczy w kilku przedsięwzięciach, które dostały grant z programu Horyzont 2020 i w ten sposób znalazła się w dziesiątce dużych firm-największych polskich beneficjentów programu. Ciekawe założenia ma EuroPACE, jeden z nielicznych projektów koordynowanych przez polski podmiot – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych. Celem jest stworzenie odpowiedniego systemu finansowania inwestycji w oszczędność energii i jej wytwarzania w gospodarstwach domowych. Ma być on oparty na wykorzystaniu kapitału prywatnego, mniejszym poleganiu na dotacjach. To mogłoby być panaceum na polskie problemy ze smogiem.
Smart grid i odnawialne źródła energii
Polskie firmy aktywnie pozyskują granty związane z poprawą funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Jest to szczególnie ważne w kontekście pracy odnawialnych źródeł energii i zarządzania popytem. Tu w kilku międzynarodowych projektach uczestniczą zarówno Enea, Energa, Tauron, jak i PSE.
Enea jest w projekcie iDistributedPV, który ma pomóc w efektywnej integracji źródeł słonecznych. Energa Operator, Politechnika Gdańska i Instytut Energetyki współpracują w opracowaniu zintegrowanych rozwiązań dla sieci niskonapięciowych. Koordynatorem jest hiszpańska Iberdrola, a przedsięwzięcie obejmuje 7 państw. Wszystkie pomysły są testowane w Hiszpanii, Portugalii, Polsce i Szwecji i będą gotowe do późniejszej replikacji. Mają „utorować drogę” do stworzenia wysokiej jakości, wydajnych i zorientowanych na klienta rozwiązań sieciowych. W Polsce rozwiązania są wdrażane w Gdyni. Tauron ma na koncie już trzy projekty finansowane z programu Horyzont2020, między innymi „Mobistyle”. Dotyczy on rozwoju technologii i modeli biznesowych związanych z proaktywnym wykorzystaniem przez klientów energii elektrycznej, ciepła i chłodu.
W jednym z największych z polskim udziałem projektów jest PSE – obejmuje on 15 krajów i 34 podmioty. Grant o wartości ponad 20 mln euro został przyznany na wykorzystanie środków zaradczych umożliwiających integrację w europejskim systemie elektroenergetycznym dużej liczby źródeł energii odnawianej. Koordynatorem jest EirGrid, irlandzki operator systemu przesyłowego. Partnerem przedsięwzięcia jest również Narodowe Centrum Badań Jądrowych.
Inteligentne miasta
Kwestia dostosowania sieci przesyłowych wysuwa się na pierwsze miejsce na scenie europejskiej – taki wniosek wyłania się z podsumowania Europejskiej Agencji Energii Odnawialnej – INEA, jednej z agencji zarządzającej, wdrażających program Horyzont2020. Już na drugim miejscu, pod względem przeznaczonych funduszu, znalazły się na liście INEA inteligentne miasta. Także wśród projektów energetycznych z polskim udziałem jest to znacząca pozycja. Beneficjantami grantów z programu Horyzont2020 są Warszawa, Gdańsk, Bydgoszcz, Słupsk, Wrocław i województwo wielkopolskie.
Jaki mogą być efekty grantów przyznanych samorządom? Przede wszystkim poprawa komfortu życia mieszkańców, oszczędność energii, mniejsze emisje. Jak czytamy w opisie jednego z projektów, koncentruje się on na dzielnicach o wysokiej wydajności (inteligentne domy, inteligentne budynki, odnawialne źródła energii, centralne ogrzewanie i chłodzenie), inteligentnych sieciach i mobilności (pojazdy elektryczne, inteligentna infrastruktura ładowania). Inny projekt zakłada stworzenie „przestrzeni miejskich napędzanych bezpieczną, przystępną cenowo i czystą energią, inteligentną elektromobilnością, inteligentnymi narzędziami i usługami”. Tak w założeniach mogą powstawać nowe miejsca pracy i lepsza przestrzeń do życia.
Wymierne korzyści
Horyzont2020 może przynieść wymierne korzyści także polskim firmom. PKN Orlen dzięki grantom z programu Horyzont 2020 bada potencjał zwiększenia elastyczności pracy jednostki gazowo-parowej, poprzez zastosowanie w nich wysokotemperaturowych pomp ciepła. Drugi projekt Orlenu dotyczy możliwości przekształcania dwutlenku węgla przez mikroorganizmy w związki używane do produkcji wartościowych produktów chemicznych, m.in. biotworzyw.
Co ciekawe, w zestawieniu największych firm-beneficjentów programu Horyzont 2020, przygotowanym pod koniec 2017 roku, takich gigantów jak KGHM czy PSE wyprzedza firma z Gdyni Crist Offshore, specjalizująca się w budownictwie statków, konstrukcjach offhore, inżynierii morskiej, lądowej i cywilnej. Ten polski producent dostał grant o wartości 2,4 mln euro, a cały projekt, w którym uczestniczy, opiewa na niemal 118 mln euro czyli blisko pół miliarda złotych. Przedsięwzięcie o takim rozmachu przygotowali Brytyjczycy, a konkretnie European Marine Energy Centre. Trzyletni projekt dotyczy obserwacji pracy układu turbin pływowych w Normandii. Planowane jest zamontowanie siedmiu turbin OTC o mocy 2 MW każda. Badanie może przybliżyć technologię do zastosowania na szerszą skalę.
Jak poprawić wyniki
Polski udział na tle regionu wygląda bardzo dobrze, ale na tle wszystkich państw Unii Europejskiej plasujemy się poniżej średniej.
Po 404 konkursach polskie podmioty uzyskały uczestnictwo w 1230 projektach i 278 mln euro dotacji, co stanowi około 1 proc. asygnowanych funduszy. Wskaźnik sukcesu wniosków 12,63 proc. jest poniżej średniej unijnej (ponad 15 proc.). Minister inwestycji i rozwoju Jerzy Kwieciński chciałby, by Polska wykorzystała z programów centralnych – Horyzont 2020, CEF (instrument Łącząc Europę) i LIFE – przynajmniej 3 proc. budżetu, co odpowiadałoby około 540 mld zł. Tyle mniej więcej wpłaca nasz kraj do unijnego budżetu.
Ale zdaniem Kwiecińskiego, uzyskanie dotacji z programu Horyzont2020 to jest „wyższa szkoła jazdy”. Projekty muszą mieć wymiar europejski, realizowane są przez konsorcja złożone z co najmniej trzech partnerów z trzech różnych państw członkowskich UE i/lub stowarzyszonych, choć są też tu dopuszczone wyjątki. Według ministra, polskie podmioty zgłaszają stosunkowo mało projektów, nie są to one mocno zaawansowane, najczęściej polscy beneficjenci uczestniczą w projektach zarządzanych przez partnerów z innych krajów. Minister stwierdził wprost, że ” nie mamy tutaj jeszcze dużego doświadczenia”.
Dobra wiadomość jest taka, że Horyzont 2020 nie zostanie dotknięty cięciami w przyszłym budżecie UE. Instrument „Łącząc Europę” wspierający transport, energię i telekomunikację może uzyskać nawet więcej pieniędzy. Mówiąc wprost: polskie firmy, instytucje, uczelnie i samorządy muszą nauczyć się korzystać z tych programów zarządzanych centralnie, ponieważ w kolejnej perspektywie finansowej UE ich rola będzie rosła.
