Spis treści
Przypomnijmy, że trwają negocjacje związane z rewizją dyrektywy o efektywności energetycznej budynków (EPBD), która ma ma m.in. przyspieszyć termomodernizację oraz ustanowić wymogi wobec nowych obiektów.
Według obecnie proponowanych przepisów, wszystkie nowe budynki publiczne powinny być zeroemisyjne od 2026 r., a inwestorów prywatnych ten wymóg zacznie obowiązywać od 2028 r. Ponadto – o ile będzie to technicznie i ekonomicznie wykonalne – wymagane będzie wykorzystanie technologii słonecznych.
Zobacz więcej: Polityka klimatyczna wchodzi do domów. Polacy docenią termomodernizację?
Z drugiej strony dużym problemem w Polsce pozostaje niedobór mieszkań dla rodzin, których nie stać na zakup lub wynajem lokalu na rynku komercyjnym. Jednocześnie w najbliższych dekadach będzie postępował proces starzenia się społeczeństwa, co będzie wymagało stworzenia zasobów mieszkaniowych przystosowanych do potrzeb seniorów.
Stawia to duże wyzwanie przed państwem i samorządami, które będą musiały musiały uporać się brakiem lokali zapewniających odpowiednie standardy bytowania dla potrzebujących, a jednocześnie spełniających wysokie kryteria efektywności energetycznej. Ten drugi warunek jest również kluczowy pod względem zapewnienia niskich kosztów eksploatacji.
Najpierw diagnoza, potem konkurs
Sposobów na rozwiązanie tych problemów już kilka lat temu zaczęło szukać Narodowe Centrum Badan i Rozwoju (NCBR). Kluczowe było przy tym m.in. zidentyfikowanie tego, że obecne zasoby komunalne samorządów są niewystarczające, a do tego często składające się z budynków o niskim standardzie i nieefektywnych energetycznie.
Natomiast w kontekście seniorów istotne jest to, że ta rosnąca grupa społeczna to często jedno- lub dwuosobowe gospodarstwa, zamieszkujące domy ogrzewane tzw. kopciuchami. Ich sytuacja materialna nie pozwala na wymianę źródeł ogrzewania oraz termomodernizację. Dla wielu seniorów oznacza to ubóstwo energetyczne, a dla otoczenia niską emisję.
Nie zawsze inwestowanie w obiekty będące „energetycznymi wampirami” jest też ekonomicznie uzasadnione. Zwłaszcza, jeśli i tak nie spełniają one potrzeb osób z niepełnosprawnością, a lokum jest znacznie większe od potrzeb mieszkańców.
NCBR na początku 2020 r. ogłosił przedsięwzięcie pn. „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”, które ma dać odpowiedź na to, czy jest możliwe szybkie i atrakcyjne ekonomicznie wznoszenie budynków (senioralnych, społecznych i jednorodzinnych), odpowiadających na wyzwania unijnej strategii Zielonego Ładu: zeroemisyjność, gospodarkę obiegu zamkniętego oraz wysoką efektywność energetyczną.
W dwuetapowym konkursie prowadzącym do wyłonienia wykonawców poszczególnych zadań ustalono, że budynki mają powstać przy zastosowaniu technologii modułowych/prefabrykowanych, pozwalających na skalowalność i powtarzalność rozwiązań. Czas budowy ma być krótki, a obiekty energooszczędne oraz posiadające wnętrza wyposażone w standardzie „pod klucz”.
Wykonawcy rywalizowali pomiędzy sobą szeregiem kryteriów, m.in. kosztami budowy oraz 30-letniej eksploatacji, zużyciem energii, poziomem recyklingu materiałów budowlanych oraz ich śladem węglowym.
Zwycięzców wybrano jesienią 2022 r. i powierzono im budowę tzw. demonstratorów technologii, które powstaną na gruntach udostępnionych przez Rumię (budynek senioralny), Włocławek (jednorodzinny) oraz Mysłowice (społeczny). Każde z tych trzech miast zostało się partnerem strategicznym przedsięwzięcia, a po zakończeniu prac budynki staną się ich własnością i będą służyć mieszkańcom.
Budynek z fabryki
Inwestycję w Mysłowicach, znajdującą się na zaawansowanym etapie montażu, zaprezentowano przed kilkoma dniami dziennikarzom. Jej wykonawcą jest konsorcjum w składzie DMDmodular, Politechnika Krakowska oraz Lightoffo.
Obiekt przy ul. Karola Miarki jest budowany w technologii modułowej. Szkielet modułów jest wykonany ze stali, a z betonu fundamenty i prefabrykowana klatka schodowa. Każdy z 56 modułów, składających się na czterokondygnacyjny obiekt, powstał w fabryce DMDmodular Skawinie. Tam zostały też wykończone – począwszy od instalacji i stolarki okiennej po meble kuchenne i wyposażenie łazienek, a następnie przewiezione na plac budowy w Mysłowicach.
Piotr Kopacz, kierownik projektu z ramienia NCBR, podkreślał, że w Polsce dominuje budowanie z elementów małogabarytowych do tzw. stanu deweloperskiego. Oznacza to długi czas realizacji, skomplikowaną koordynację branż na placu budowy, a następne mozolne wykańczanie poszczególnych lokali. Do tego trzeba pamiętać o coraz większej luce pracowniczej w branży budowlanej.
Zastosowanie technologii modułowej pozwala na skrócenie inwestycji, a także zminimalizowanie ryzyka związanego z przestojami na wejście na budowę kolejnych ekip czy niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi.
W obiekcie znajdzie się 29 mieszkań o powierzchni od 45 do 68 m kw. Łączny czas budowy to ok. 3 miesięcy, co ma być rozwiązaniem o 30-50 proc. szybszym od tradycyjnych metod wznoszenia budynków. Jednocześnie konstrukcja umożliwia potencjalny demontaż i relokację budynku w inne miejsce.
Wśród rozwiązań przewidziano system ogrzewania i chłodzenia sufitowego, magazyn energii cieplnej, odzysk ciepła ze zbiornika ścieków szarych, centrale wentylacyjne z odzyskiem wilgoci oraz ze sprawnością odzysku powietrza na poziomie 95 proc., panele fotowoltaiczne i kolektory solarne, które pokryją większość dachu i południowej elewacji budynku.
Z kolei system odzysku wody opadowej z dachu pozwoli na nawadnianie zieleni wokół inwestycji. Wszystkie rozwiązania zostaną powiązane z autorskim systemem BMS, służącym do zarządzania budynkiem.
Najpierw Polska, potem eksport?
Ewelina Woźniak-Szpakiewicz, prezes DMDmodular, zwróciła uwagę, że przedsięwzięcia realizowane w technologii modułowej są znacznie mniej uciążliwe dla otoczenia – nie tylko dzięki krótszej realizacji, ale również ze względu na specyfikę, którą można porównywać do budowania z klocków Lego.
Jak wskazała prezes, według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii tylko kilka procent budynków wznoszonych tradycyjnymi metodami zostaje oddanych do użytku w planowanym pierwotnie terminie. Z kolei globalne prognozy dla budownictwa modułowego przewidują, że w 2027 r. wartość tego segmentu rynku osiągnie 34 mld dolarów.
DMDmodular powstało w 2016 r., a jego głównym udziałowcem jest Forum TFI. W ostatnich latach praktycznie całą produkcję spółka sprzedawała na eksport. Firma liczy, że dzięki pilotażowemu projektowi w Mysłowicach tego typu inwestycje zaczną być realizowane także w innych polskich miastach.
Zapotrzebowanie na rozwiązania modułowe pozwoliłoby tej branży mocniej rozwinąć się w kraju – zarówno pod kątem potencjału produkcyjnego, jak i łańcucha dostaw. Natomiast większa skala działalności oznacza także większą konkurencyjność na rynkach zagranicznych. Warto też pamiętać o szansach eksportowych w kontekście odbudowy Ukrainy po wojnie.
Nauka płynie z doświadczeń
Wojciech Racięcki, dyrektor Działu Rozwoju Innowacyjnych Metod Zarządzania Programami w NCBR, zaznaczył, że bez efektywnych energetycznie budynków Polska nie przeprowadzi transformacji oraz nie osiągnie neutralności klimatycznej. Dlatego takie rozwiązania jak w Mysłowicach, które odpowiadają na cele unijnej strategii Zielonego Ładu, będą musiały znaleźć zastosowanie.
Z uwagi na charakter przedsięwzięcia, które zakłada prace badawczo-rozwojowe, gotowy budynek będzie poddawany dalszym testom i badaniom. Pierwsi najemcy mają wprowadzić się jeszcze w tym roku, a nim to nastąpi będą musieli też przejść odpowiednie szkolenie dotyczące użytkowania mieszkań.
Obiektem będzie zarządzał Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej w Mysłowicach. Program jest dedykowany rodzinom z dziećmi, a także osobom niepełnosprawnym.
Jak informowała Małgorzata Książek-Grelewicz dyrektor MZGK, nabór najemców zostanie przeprowadzony na podstawie określonych kryteriów, wśród których znajdzie się m.in. posiadanie pozytywnej historii z użytkowania lokali komunalnych w Mysłowicach lub innych miastach. Oznacza to, że na zamieszkanie w nowoczesnym i komfortowym lokum nie mogą liczyć chociażby ci, którzy dotychczas zalegali z regulowaniem czynszu.
Koszty eksploatacji są kluczowe
NCBR, jak pisaliśmy wcześniej, przedsięwzięcie pn. „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” ogłaszał na początku 2020 r., czyli niedługo przed rozpoczęciem pandemii COVID-19. Spowodowała ona zawirowania w łańcuchach dostaw, a także przyczyniła się do wzrostu inflacji.
Następnie kolejne perturbacje przyniosła agresja Rosji na Ukrainę. To wszystko musiało się odbić na kosztach – zwłaszcza, że budownictwo należy do branż najbardziej narażonych na wzrost cen, głównie stali, drewna oraz innych materiałów.
W efekcie inwestycja w Mysłowicach podrożała z pierwotnie planowanych 17,4 mln zł do 25 mln zł. W przypadku wszystkich trzech przedsięwzięć, czyli również tych w Rumi i Włocławku, łączny budżet programu zwiększył się z 37,5 do 54 zł mln zł.
Trzeba jednak pamiętać, że wzrost kosztów dotknął tak samo inwestycje realizowane w tradycyjnych technologiach, które są do tego znacznie większym stopniu narażone m.in. na ryzyko związane z cenami robót i dostępnością podwykonawców.
NCBR zaznacza, że koszty realizacji budynków tradycyjnych i modułowych mogą być mniej więcej zbliżone, ale to właśnie szybszy czas realizacji i niskie koszty późniejszej eksploatacji sprawiają, że odpowiednio zaprojektowany, powtarzalny obiekt modułowy jest rozwiązaniem, które ma przyszłość.
Innowacyjne inwestycje, nowatorskie metody
Szacuje się, że budownictwo odpowiada za ok. 40 proc. globalnego zużycia energii oraz 36 proc. emisji gazów cieplarnianych. Dlatego sektor musi dążyć do oszczędzania energii i zasobów naturalnych.
Wśród przedsięwzięć, które NCBR prowadzi dzięki wsparciu finansowemu z Unii Europejskiej, są też m.in. „Magazynowanie energii elektrycznej”, „Magazynowanie Ciepła i Chłodu”, „Oczyszczalnia przyszłości”, „Wentylacja dla szkół i domów” oraz „Technologie domowej retencji”.
Ponadto wśród inicjatyw związanych ze strategią Zielonego Ładu znajdują się „Innowacyjna Biogazownia”, „Ciepłownia Przyszłości, czyli system ciepłowniczy z OZE” czy „Elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym”.
Zobacz więcej: Innowacyjna Biogazownia wyrośnie w tym roku
Polskie miasta zamiast węgla mogą ogrzać pompy ciepła i biometan
Wszystkie te projekty należą do grupy kilkunastu zadań, prowadzonych przez NCBR według metodologii innej niż standardowa.
– Zazwyczaj jest tak, że firmy zgłaszają swoje projekty w naborach w ramach tzw. szybkiej ścieżki lub innych programów i są one akceptowane lub odrzucane. My działamy w odwrotnej konwencji: wskazujemy to, jaki efekt chcemy uzyskać lub jaką technologię chcemy stworzyć – tłumaczył wcześniej Wojciech Racięcki na łamach portalu WysokieNapiecie.pl.
– Ustalamy więc wyzwanie dla rynku – parametry konkursowe, a wykonawcy rywalizują między sobą, aby stworzyć najlepsze rozwiązanie. Oczekujemy, że wskazane pomysły przyniosą skokową zmianę. Płacimy natomiast za rzeczywiście zrealizowane zadania – wyjaśniał.
Racięcki podkreślał przy tym, że bez efektów nie ma pieniędzy. To sprawia, że do programów przystępują tylko ci wykonawcy, którzy mają realne możliwości wykonania projektów.
Zobacz też: Renowacja budynków rozrusza gospodarkę i obniży rachunki
