Spis treści
Mechanizmy giełdowe działały poprawnie, co więcej, to właśnie giełdowe wyceny energii stają się wskaźnikami, uruchamiającymi rządowe interwencje.
Rosyjska manipulacja na wielką skalę – giełda energii w cieniu wojny
Rosyjskie przygotowania, w tym manipulowanie podażą gazu, rozpoczęły się już w 2021 roku, by nasilić się tuż przed atakiem na Ukrainę, i kontynuować w czasie wojny. Działania Rosji przełożyły się na gorączkowe poszukiwanie zasobów, nie tylko surowców energetycznych, ale i wielu innych. Nie pozostało to obojętne dla wolnego rynku. Ceny energii elektrycznej i gazu na giełdowych rynkach sięgały historycznych szczytów, i równie szybko spadały. Zmienność notowań nigdy w historii nie była tak wysoka jak w 2022 roku. TGE nie była tu wyjątkiem, na warszawskiej giełdzie energii zanotowaliśmy historyczne maksima na wszystkich rynkach energii, i równie wysoką zmienność.
Rynek energii niezastąpiony
Jednak nawet w chwilach największych zawirowań i niepewności, rynki giełdowe funkcjonowały poprawnie, odzwierciedlając grę popytu i podaży. Zachowania uczestników rynku, zwłaszcza jeśli chodzi o popyt można uznać za niezbyt racjonalne, nie brakowało analiz, z których wynikało, że przynajmniej momentami bardzo wysokie ceny nie miały żadnego rzeczywistego uzasadnienia, pokazując raczej sentymenty, a czasami wręcz panikę. Nikt jednak nie zakwestionował działania mechanizmów rynkowych na regulowanych rynkach giełdowych. Więcej, kiedy pod koniec roku krystalizować zaczął się pomysł pułapu cenowego dla importowanego przez UE gazu, to głównym wyznacznikiem aktywowania mechanizmu ograniczeń zostały indeksy giełdowe, z najbardziej popularnym niderlandzkim TTF. Z czasem w unijnych rozważaniach zmieniano wysokość pułapu, dodatkowe warunki, ale podstawą pozostał indeks giełdowy.
Giełda energii i w tym przypadku okazała się niezastąpiona jako najbardziej obiektywny wskaźnik rzeczywistej sytuacji na danym rynku.
Rok nowości na TGE
Pomijając efekty wojny, w 2022 roku, podobnie jak i w latach poprzednich na TGE pojawiły się nowości. Jedną z najważniejszych, i oczekiwanych od lat były nowe indeksy cenowe dla energii, produkowanej w źródłach odnawialnych. Indeksy TGeONSHOREm i TGePVm są publikowane od września, ale skalkulowane także wstecznie – od początku 2021 roku. Bazują na standardowych profilach produkcji energii elektrycznej turbin wiatrowych na lądzie i instalacji fotowoltaicznych. Potrzeba wprowadzenia nowych indeksów opartych o produkcję OZE wynikła z coraz większych wolumenów energii, produkowanych przez źródła odnawialne, ale i oczekiwań uczestników rynku, coraz bardziej zainteresowanych „zieloną” energią. Zainteresowanie to widać chociażby we wzroście zainteresowania gwarancjami pochodzenia energii z OZE, obroty którymi notują w 2022 roku systematyczne i znaczące wzrosty.
Obroty słabsze, ale optymalne
Tegoroczne wolumeny obrotów energią elektryczną i gazem są mniejsze niż w 2021 roku, ale wydaje się to zrozumiałe w warunkach słabnącego wzrostu gospodarczego i wojny za wschodnią granicą. W kolejnych kwartałach 2022 roku obroty na wszystkich rynkach energii elektrycznej spadały kolejno o 12, 16 i 43% w stosunku do tego samego kwartału poprzedniego roku. W przypadku rynku gazu, w I kwartale obroty wzrosły o 16%, aby w kolejnych spaść odpowiednio o 16 i 61%.
Kolejne możliwości handlu
8 czerwca ruszył mechanizm łączenia rynków dnia następnego energii elektrycznej z uwzględnieniem rzeczywistych przepływów energii – Flow-Based Day-Ahead Market Coupling w regionie Core, obejmującym 13 państw UE, z prawie 300 mln mieszkańców i rocznym zużyciu energii elektrycznej na poziomie 1500 TWh. Algorytm wylicza optymalną rzeczywistą transgraniczą wymianę energii elektrycznej i poprawia zdolności działania sieci w warunkach wahań podaży energii ze słońca i wiatru. To daleko posunięta harmonizacja wyliczania przepływów transgranicznych, podnosząc zdolności wymiany.
Z kolei z początkiem grudnia w praktyce zakończyła się integracja z udziałem TGE rynków energii elektrycznej dnia bieżącego SIDC. W ramach czwartego etapu procesu do SIDC dołączyły Grecja i Słowacja, powiększający tym samym do 25 grupę państw, uczestniczących w tym rynku. Polska podłączyła do SIDC przed 3 laty.
Giełdy energii
W 2022 roku polska giełda energii pokazała odporność na zdarzenia zewnętrzne o gwałtownym i niespotykanym wcześniej charakterze. Budowane od lat relacje TGE i jej izby rozliczeniowej z uczestnikami rynku, oparte na zaufaniu i zrozumieniu zaprocentowały. Mechanizmy giełdowe cały czas pozwalały na wyznaczenie obiektywnej ceny, a dzięki wsparciu i współpracy ustawodawcy i regulatorów udało się zapobiec problemom klientów, związanych m.in. z rosnącymi kosztami depozytów zabezpieczających. I o ile rok kryzysu był czasem przetrwania, to kolejny rok będzie już czasem poszukiwania nowych rozwiązań i nowego, doskonalszego kształtu rynku.
