Spis treści
Pierwsza tegoroczna runda globalnych negocjacji w Bonn przebiegła pod znakiem minimalnego postępu, sporów terytorialnych i zirytowania brakiem jednomyślności co do wyników pracy IPCC. W tle negocjacji rozmawiano o przygotowaniach do wrześniowego szczytu Sekretarza Generalnego ONZ i wynikach czerwcowej Rady Europejskiej.
Bezruch na rynkach, skok w temperaturze
Najwięcej uwagi przyciągały dyskusje nad kształtem nowego globalnego systemu handlu emisjami. Prace, które toczyły się na podstawie tekstu wynegocjowanego w Katowicach, nie posunęły się zbytnio do przodu. Wiele państw wskazywało wręcz na potrzebę przygotowania dodatkowych materiałów, które pomogłyby im lepiej zrozumieć co trudniejsze elementy technicznych zagadnień związanych z funkcjonowaniem nowego systemu. Takim elementem jest m.in. kwestia śledzenia globalnego przepływu i księgowania kredytów redukcyjnych (corresponding adjustement) po 2020 r. Nie wróży to szczególnie dobrze wynikom chilijskiego szczytu COP25 w grudniu 2019 r. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że podobnie jak w Katowicach nie uda się tam tego tematu dopiąć.
Czytaj także: Czy powstanie skuteczny globalny system handlu emisjamni?
Drugim istotnym rozczarowaniem był wynik dyskusji o Specjalnym Raporcie IPCC ws. 1,5°C. Była to także kontynuacja dyskusji, która zaczęła się na katowickim COP24. Tu, podobnie jak w Katowicach, tekst jednomyślnie uzgodnionych konkluzji zdaniem wielu delegacji nie oddaje pilności w przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Największym oponentem była Arabia Saudyjska, która domagała się zapisów o tym, że raport IPCC jest generalnie niedoskonały, zawiera luki i – w domyśle, że nie warto na nim polegać. Należy pamiętać, że zgodnie z Konwencją Klimatyczną i Porozumieniem Paryskim sprzeciw jednej strony wystarczy, aby nie można było ugodnić dokumentu. I tak właśnie było w tym przypadku: żeby można było przyjąć cokolwiek trzeba było rozwodnić język konkluzji, a wraz z nim przekaz o tym, co musi być zrobione na poziomie globalnym by zapobiec kryzysowi klimatycznemu.
Tak słaby polityczny wynik negatywnie rezonuje zarówno z rosnącymi protestami młodzieży przeciw brakom działań rządów świata, jak i z mocno działającą na wyobraźnię falą upałów w Europie. Wiadomo przecież, że coraz dłuższe i bardziej dolegliwe okresy wysokich temperatur będą się nasilać w wyniku postępujących zmian klimatu. Dodatkowo może irytować fakt, że Konwencja Klimatyczna weszła w życie już 25 lat temu, a emisje zamiast spadać, rosną. Jak podaje Międzynarodowa Agencja Energetyczna: w 2018 r. globalne emisje związane z energetyką wzrosły o 1,7 proc.
Czytaj także: Co chrupie na COP24? Pięć rzeczy
Wrześniowa zagwozdka
Nie dało się także uciec od kulisowych dyskusji na temat tego, z czym na szczyt ONZ przyjdą poszczególne państwa. W szczególności problem ma UE, której na Radzie Europejskiej 21 czerwca nie udało się ani podnieść jej celu na 2030 r., ani przyjąć nowego na 2050 r. Dość niefortunna zbieżność terminów negocjacji globalnych i unijnych wystawiła UE, a wraz z nią Polskę na świecznik w kontekście ambicji klimatycznej. Wielu uczestników konferencji zastanawiało się, czy istnieje możliwość żeby przekonać Polskę do zmiany zdania i zaakceptowania celu neutralności klimatycznej na 2050 r. jeszcze przed wrześniowym szczytem w Nowym Jorku. Przypominano także, że Polska sprawuje obecnie prezydencję COP24 i jako taka powinna wykazywać się ambicją. Polska z kolei konsekwentnie realizowała w Bonn wcześniej wytyczone obszary priorytetowe prezydencji organizując wydarzenia o sprawiedliwej transformacji, elektromobilności i lasach. Nie powinno więc być zaskoczeniem, jeśli na szczycie ONZ również będzie prezentowała podobny program.
Tymczasem w czasie sesji negocjacyjnej prawie 30 państw rozwijających się ogłosiło, że zamierza zwiększyć swoje cele na 2030 r. Nie znalazły się wśród nich jednak główne gospodarki i emitenci. Za to 26 czerwca swoją długoterminową strategię wg zasad Porozumieniem Paryskiego przedłożyła Japonia. Strategia ta zakłada osiągnięcie 80% redukcji emisji do 2050 r. i neutralności klimatycznej jak najszybciej potem – w drugiej części tego stulecia.
Czytaj także: Klimatyczne napięcie na Radzie Europejskiej
Gdzie Krym, gdzie klimat
Ostatnim, dość nietypowym tematem na globalnych negocjacjach był spór pomiędzy Ukrainą i Rosją o rozliczanie emisji z Krymu. Około 1/4 państw-stron Konwencji klimatycznej ma obowiązek raportować swoje emisje m.in. w cyklach rocznych (szczegółowe inwentaryzacje) i dwuletnich (raporty dwuletnie). W takich właśnie raportach sięgających roku 2016 Rosja zawarła informacje o emisjach pochodzących z terytorium anektowanego przez nią Krymu. Kolejnym etapem jest przygotowanie przez Sekretariat syntezy tych raportów i poddanie ich pod dyskusję na forum Konwencji. Należy przy tym dodać, że o ile raportowanie odbywa się zgodnie z wytycznymi, to Sekretariat nie ma możliwości ingerowania w kształt i wielkość danych.
Czytaj także: COP24 – sukces, który niełatwo zrozumieć
Na sesji plenarnej rozpoczynającej tegoroczną rundę negocjacji w Bonn, Ukraina zaprotestowała właśnie przeciwko przedstawianiu przez Rosjan danych emisyjnych z Krymu. Powołała się przy tym na dwie rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 2014 i 2018 r. Wzywają one międzynarodowe organizacje i wyspecjalizowane agencje, w tym ONZ, do nieuznawania żadnych zmian w statusie Krymu. Druga rezolucja odnosi się także do danych statystycznych z terytorium Krymu przedkładanych przez Federację Rosyjską. Przy prezentowaniu i wykorzystaniu takich danych ONZ zaleca używanie sformułowania „Autonomiczna Republika Krymu i miasta Sewastopol, Ukraina, tymczasowo okupowana przez Federację Rosyjską”. Ukraina zażądała wstrzymania negocjacji w punktach agendy, które obejmowałyby dyskusję raportów przygotowanych z udziałem danych przedłożonych przez Rosję. Zwróciła się także o zaprotokołowanie stanowiska Ukrainy (na forum Konwencji klimatycznej).
W odpowiedzi Rosja zarzuciła „niektórym stronom” upolitycznianie pracy na forum Konwencji klimatycznej, podkreśliła prawo do samostanowienia narodów i wyraziła troskę o adekwatne przedstawianie danych ze swojego całego terytorium. Wisienką na torcie było zaproszenie delegatów do odwiedzenia pięknych rosyjskich terytoriów na Krymie i zobaczenia na własne oczy jak chronione są tam środowisko i klimat. Stanowisko Ukrainy zostało formalnie poparte przez USA i Kanadę. Głosu w sprawie nie zabrała (prawdopodobnie nieprzygotowana na taką sytuację) Unia Europejska. Podobna dyskusja o statusie prezentowanych danych miała miejsce ponownie przy okazji tzw. Przeglądu Multilateralnego w drugim tygodniu sesji negocjacyjnej.
Każdorazowy, oficjalny protest Ukrainy ws. Krymu jest o tyle ważny, że ONZ to system naczyń połączonych, gdzie uzgodnienie na jednym z jego forów (np. Konwencji klimatycznej – UNFCCC) ma moc nieformalnego precedensu na pozostałych. Wystarczy chwila nieuwagi, domniemana zgoda, lub brak sprzeciwu, by niekorzystne zapisy stały się tzw. „uzgodnionym językiem” (agreed language), na który można się powoływać przy każdej okazji prac nad dokumentami. Konsekwencją tego jest coraz trudniejsze pilnowanie by usunąć tego rodzaju sformułowania z dokumentów w obrębie całego ONZ. Stąd też wynika determinacja Ukrainy, aby temat krymskich emisji nie umknął uwadze świata, a formalny sprzeciw został formalnie odnotowany w dokumentach rangi międzynarodowej. Może się także okazać, że wyraziste wystąpienie Ukrainy w Bonn zmobilizuje inne państwa w podobnej, konfliktowej sytuacji. Przez ostatnie 12 lat kwestie tego rodzaju raczej nie miały znaczenia, lub tylko w minimalnym stopniu były przedmiotem rozmów na globalnych negocjacjach klimatycznych.
