Raport polskiego operatora: Sytuacja na granicy polsko-niemieckiej grozi niekontrolowaną awarią sieci w UE, na skalę porównywalną ze słynnym rozpadem zachodnioeuropejskiego systemu energetycznego w listopadzie 2006 r. Polski rząd prosi unijnego komisarza ds. energii o pomoc.
Pod koniec 2015 roku ENTSO-E – organizacja zrzeszająca operatorów sieci przesyłowych w UE – opublikował raport opisujący stan sieci i bezpieczeństwo systemu energetycznego. Takie opracowania ENTSO-E publikuje co pół roku.
W grudniowym raporcie znalazła się informacja o krytycznym 10 sierpnia 2015 r. Po raz pierwszy od lat 80. ogłoszono wtedy w Polsce dwudziesty stopień zasilania. Wprowadzono ograniczenia w zużyciu prądu dla kilku tysięcy firm. Przedstawiciele ówczesnego rządu tłumaczyli problemy wyjątkową sytuacją – trwające od wielu dni upały spowodowały rekordowo niski poziom wody w rzekach. To uniemożliwiło chłodzenie kilku systemowych elektrowni węglowych, które musiały ograniczyć produkcję. Do tego doszła nieplanowana awaria bloku o mocy 858 MW w Bełchatowie oraz remonty kilku innych bloków. Rezultatem był wielomilionowe straty dla przedsiębiorstw i całej gospodarki.
Zgodnie z prawem Polskie Sieci Elektroenergetyczne przekazały w listopadzie 2015 r. do Urzędu Regulacji Energetyki i Ministerstwa Gospodarki raport na temat tych wydarzeń. Został on jednak utajniony – zawierał dane objęte tajemnicą przedsiębiorstwa.
Przez bez mała trzy miesiące żadna z tych trzech instytucji nie zdołała sporządzić obszernego streszczenia tego raportu, nie zawierającego danych niejawnych, tak aby poinformować opinię publiczną w Polsce o przyczynach i konsekwencjach tego co się stało, a także podjętych środkach zaradczych. Jak się nieoficjalnie dowiedzieliśmy, prace nad takim dokumentem trwają, ale nie wiadomo kiedy będzie gotowy.
PSE przekazały jednak obszerną informację do ENTSO-E, która jest częścią raportu tej organizacji. Czego się można z niej dowiedzieć?
Zdaniem naszego operatora znaczną część winy za sierpniowy brak mocy ponosi „dobrze znana kwestia przepływów kołowych pomiędzy Niemcami a Polską”.
Tym spośród naszych Czytelników, którzy nie co dzień czytają o sprawach podnoszących ciśnienie energetykom, wyjaśniamy, że chodzi o nieplanowane przepływy energii z Niemiec do Austrii. Oba te kraje traktowane są jak jeden rynek energii. Ale stan sieci na południu Niemiec nie pozwala przesyłać całej energii przez połączenia na granicy niemiecko-austriackiej, musi ona znaleźć sobie inną drogę. I znajduje – przez Polskę, Czechy, Słowację i Węgry. Sytuację dodatkowo pogarsza fakt, że energia ze wschodnich Niemiec pochodzi głównie ze źródeł odnawialnych –wiatru i słońca. Nie sposób zaplanować jej produkcji.
Jak tłumaczy PSE żeby zapobiec destabilizacji systemu, należy uruchomić wszystkie krajowe elektrownie, najlepiej w pobliżu zachodniej granicy. Upraszczając, chodzi o „odepchnięcie” niechcianego niemieckiego prądu. Gdy pozwalają na to warunki pracy sieci w regionie, taka energia przepływa przez Niemcy, Danię i Szwecję i wraca z powrotem do Polski podmorskim kablem. Drugą, bardziej kosztowną opcją, jest zmniejszenie produkcji energii w Niemczech i wzrost generacji w Polsce – wówczas energia już do nas nie wraca. W ramach tych mechanizmów ubiegłym roku PSE kupiła od krajowych elektrowni i wysłała do Niemiec 1,5 TWh, czyli prawie 1% krajowej produkcji.
Ale jest to coraz trudniejsze, bo dostępnych mocy krajowych brakuje, a prądu z Niemiec jest coraz więcej. Od czerwca do września 2015 roku ilość energii potrzebnej do ograniczenia przepływów kołowych była siedem razy wyższa niż w tym samym czasie w 2014 roku i aż 78 razy wyższa niż latem 2013 roku.
Najdroższym rozwiązaniem ostatniej szansy jest zmniejszanie produkcji energii we wschodnich Niemczech i większa produkcja w innych regionach – zwykle w Austrii, Szwajcarii i południowo-zachodnich Niemczech.
W sierpniu i wrześniu byliśmy w takiej sytuacji, że jedna awaria mogła doprowadzić do blackoutu w wielu krajach Europy. 1 września trzeba było uruchomić interwencyjny import z Ukrainy oraz zmniejszyć zapotrzebowanie u zakontraktowanych w tym celu firm (tzw. zarządzanie popytem, z ang. demand response).
Najgorszy jednak był 15 września, kiedy trzeba było uruchomić redispatching rekordowej mocy 6237 MW. Tego dnia „PSE pracowało na granicy przez większość dnia i operator nie był w stanie poradzić sobie z nieprzewidzianymi wydarzeniami takimi jak utrata 2,2 GW mocy, która mała miejsce od 9 do 10 sierpnia” – czytamy w dokumencie ENTSO-E.
System nie spełniał kryterium N -1 przez w sumie pięć godzin– między 8:50 a 9:07, potem między 10:47 a 15.10 oraz między 16.30 a 17:10. Na szczęście nic niezaplanowanego się tego dnia już nie wydarzyło.
PSE ostrzega: „w tym czasie zagrożone było bezpieczeństwo wszystkich połączeń na kontynencie (ryzyko kaskadowych awarii prowadzących do rozpadu systemu jak 4 listopada 2006 r. z trudnymi do oszacowania konsekwencjami” ).” W wyniku takiej awarii w 2006 roku bez prądu zostało 15 mln Europejczyków w północno-zachodnich Niemczech, Belgii i Holandii.
Czy sytuacja z sierpnia może się powtórzyć? PSE ostrzega, że tak, jeśli warunki w zimie będą trudne, tzn. przyjdą długie i silne mrozy połączone właśnie z niekontrolowanymi przepływami energii z Niemiec. Z prognozy, którą PSE przedstawił, wynika, że największe niebezpieczeństwo braku mocy w systemie będzie w 12 i 14 tygodniu roku czyli w połowie marca.
Trudne są też święta, bo wtedy spada popyt i polskie elektrownie produkują mniej, co powoduje większe przepływy kołowe. „PSE potwierdza, że w czasie trudnych dni w ciągu roku (szczególnie Bożego Narodzenia, Wielkanocy i długiego weekendu majowego) kiedy niski popyt i jednocześnie silne wiatry (napędzają elektrownie wiatrowe w Niemczech –red.) może spowodować problemy z bilansem polskiego systemu energetycznego”.
PSE z goryczą pisze: „odnosząc się do problemów bilansowych tego lata PSE było pytanie przez uczestników rynku dlaczego polski system ze szczytowym letnim zapotrzebowaniem circa 20 GW, działając na obszarze gdzie synchronicznie połączone jest 400 GW, nie był w stanie zapewnić importu 1 gigawata, nawet w sytuacji awaryjnej. Trzeba postawić ważne pytanie jak to się ma do europejskiej idei regionalnego bilansowania? Można też zapytać o korzyści jakie odnoszą klienci spoza Polski z transakcji zawieranych poza Polską (tzn. między Niemcami i Austrią – red.) w relacji do kosztów ponoszonych przez Polskę, aby zredukować ich negatywny wpływ na polski system energetyczny i cały system Środkowej Europy. Polscy konsumenci są odcięci od europejskiego rynku, gdyż większość mocy dostępnej w imporcie jest pochłonięta przez nieplanowane przepływy.”
Co na to wszystko Niemcy? W swojej części raportu ENTSO-E są bardzo lakoniczni. Jakkolwiek przyznają, że nieplanowane przepływy powodują problemy, to raczej nie zgadzają się z przedstawioną przez PSE ich skalą.
„Z powodu napiętego bilansu mocy w Polsce, spowodowanego przez suszę, dwustronny redispatching ograniczający niekontrolowane przepływy mógł być prowadzony na mniejszą skalę. Doprowadziło to większego redispatchingu multirateralnego aby utrzymać poziom N minus 1 pomiędzy Polską a Niemcami”.
Przepływy kołowe były jednym z najważniejszych tematów rozmowy kierownictwa polskiego Ministerstwa Energii z unijnym komisarzem ds. energii Miguelem Ariasem Canete. Polska chciałaby aby Komisja pomogła wdrożyć opinię ACER czyli organizacji zrzeszającej unijnych regulatorów rynku energii. Na wniosek polskiego URE ACER uznał, że rynki Austrii i Niemiec powinny zostać rozdzielone, tak aby uwzględniały rzeczywiste zdolności przesyłowe pomiędzy tymi krajami. Według naszych źródeł w polskim rządzie Canete obiecał wesprzeć implementację rekomendacji ACER do kodeksów sieciowych nad którymi pracuje ENTSO-E. Ale kiedy? – Nie powiedział – rozkłada ręce nasz rozmówca z polskiego rządu.
Sytuacja poprawi się dopiero kiedy na granicy polsko-niemieckiej zaczną pracować pierwsze przesuwniki fazowe, które umożliwiają skuteczniejsze zarządzanie importem i eksportem energii. Przesuwniki zainstalowane przez PSE na południowym połączeniu z Niemcami w okolicach Zgorzelca zaczną pracować już w tym roku. Dostawa drugiej partii – na północne połączenie z Niemcami, za zakup których odpowiadają nasi sąsiedzi – się opóźnia.
Jednak mając już pierwsze przesuwniki na południu, PSE chce zacząć testować możliwości zarządzania przepływami energii między Polską i Niemcami w ten sposób, że północne połączenie będzie wyłączane, a pracą tego południowego będziemy sterować. Może się jednak okazać, ze blokowanie przepływów przez Polskę, tym bardziej jeżeli do blokady przyłączyliby się Czesi (którzy przesuwniki fazowe mają już zainstalowane) będzie zagrażać przeciążeniem niemieckich sieci i masową awarią energetyczną za zachodnią granicą, do czego PSE też nie chce dopuścić.
O ile pomiędzy Polską a Niemcami współpraca układa się mimo wszystko nieźle, o tyle Austriacy zachowują się dość egoistycznie. Austriacki operator E-Control zaskarżył opinię ACER do Trybunału Sprawiedliwości UE. Zdaniem Wiednia połączenia między Austrią a Niemcami wcale nie są zatkane, a ACER zbyt pochopnie narzuca najbardziej radykalnie rozwiązanie – rozdzielenie rynków, nie biorąc pod uwagę innych wariantów.
Według austriackiej firmy energetycznej Verbund, która przyłączyła się do skargi E-Control, po rozdzieleniu rynków ceny w Austrii wzrosną o 15 proc. Zmianę sytuacji w swoich portfelach odczuliby prawdopodobnie najwięksi importerzy energii w tym regionie Europy – Włosi, którzy korzystają teraz z niskich cen dzięki energetyce solarnej i wiatrowej w Niemczech oraz elektrowniom wodnym w Austrii.
Wydaje się, że potrzebna jest szybka interwencja Brukseli w tej sprawie.
Polityka energetyczna Polski, nad którą pracuje nowe Ministerstwo Energii, powinna uwzględnić fakt, że świat idzie naprzód, nie oglądając się na interesy polskiego węgla. Megatrendy odmienią oblicze energetyki, chcemy tego czy nie. Można je wykorzystać z korzyścią dla gospodarki.
Litewska państwowa firma gazowa Litgas wynegocjowała z norweskim Statoilem znaczne obniżki ceny i jednocześnie spadek ilości LNG, dostarczanego przez Norwegów do pływającego terminala w Kłajpedzie. Największy konsument gazu w regionie, litewski chemiczny koncern Achema, negocjuje oddzielny kontrakt ze Statoilem. 
Osiem państw Unii Europejskiej już przekroczyło swoje cele udziału energii ze źródeł odnawialnych na 2020 rok. Większość z nich to… kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Polska traci ostatnich kompanów do walki przeciwko polityce energetyczno-klimatycznej UE.
