Spis treści
Magazyny nie są lekiem na całe zło
Rynek mocy w obecnym kształcie, zaakceptowany przez Komisję Europejską na 10 lat funkcjonowania, właśnie się kończy. Przed nami jeszcze tylko jedna aukcja główna, która odbędzie się pod koniec tego roku. Wprawdzie PSE poinformowały właśnie, że po niesatysfakcjonujących wynikach ubiegłorocznej, 9. aukcji, na której nie wygrały żadne duże bloki gazowe, potrzebna jest dogrywka, ale to właśnie jest częścią problemu.
Zobacz też: Rynek mocy 2024: fala magazynów energii i mała namiastka gazu
O co chodzi? Polski rynek mocy miał różne fazy i różne efekty. W pierwszych latach funkcjonowania utrzymał przede wszystkim moce istniejące na rynku – dosypał zarówno starym, jak i nowo wybudowanym węglówkom. Następnie pojawiało się nieco większe zróżnicowanie technologii, bo w życie wszedł limit emisyjności.
Brak możliwości startu dla bloków węglowych zrobił miejsce nowym, dużym blokom gazowym (CCGT). Pojawiły się nowe moce wytwórcze, ale cena poszybowała w górę – do poziomów maksymalnych. Dopiero w dwóch ostatnich aukcjach mieliśmy do czynienia z konkurencją i niższą ceną. Pojawiły się magazyny, które zaproponowały niższą cenę. I wygrały w aukcjach. Projektów gazowych albo nie było, albo były za drogie. Podobno są – aż 4 GW. Ale potrzebują – zdaniem PSE – specjalnej aukcji dogrywkowej.
Co jest dla systemu lepsze? Obie technologie są potrzebne, ale konkurują w jednym koszyku, choć faktycznie będą świadczyć różne usługi dla operatora. Gazówki dostarczają przede wszystkim moc ciągłą, niezbędne na okresy Dunkelflaute. Magazyny – szybko reagują na zmienną generację czy popyt, ale świadczą usługę krócej, w godzinach. Dlatego – poza dyskusją o derogacji, trzeba pilnie zabrać się za przygotowanie nowego rynku mocy.
Aukcje mocy i niemocy
Niezbędny jest nowy mechanizm wsparcia inwestycji, które są w Polsce tak potrzebne, i które pozwolą na realizację transformacji w sposób bezpieczny dla systemu elektroenergetycznego. To właśnie w najbliższych miesiącach powinny zapaść decyzje o tym, jak powinien być skonstruowany rynek mocy na kolejne 10 lat.
Forum Energii postuluje zmiany w nowym mechanizmie mocowym, które nadal będą wspierały DSR i magazyny, ale pozwolą kontraktować się również jednostkom gazowym.
Obecny model rynku mocy opiera się na jednolitym produkcie, jakim jest zobowiązanie dostawcy mocy do utrzymywania gotowości w okresie dostaw oraz do dostarczania określonej mocy w sytuacjach kryzysowych. Jednakże różne technologie pełnią odmienne funkcje w systemie elektroenergetycznym, co oznacza, że nie każda z nich oferuje jednakową szybkość reakcji czy okres dostarczania mocy.
Z tego względu zasadne jest wprowadzenie zróżnicowanych produktów dostosowanych do różnych potrzeb systemowych. Inne są też koszty budowy i funkcjonowania różnych rozwiązań – których rozmaity wachlarz jest niezbędny w KSE.
W tym kontekście Forum Energii proponuje nową organizację aukcji rynku mocy (pisaliśmy o tym w opinii z października 2024 r.):
Aukcje na moc dyspozycyjną (firm capacity) – przeznaczone dla jednostek zdolnych do ciągłego dostarczania mocy przez dłuższe okresy, cechujących się wysoką dostępnością i dłuższym czasem aktywacji. Kontraktowanie w tych aukcjach odbywałoby się na zasadach zbliżonych do obecnego rynku mocy, tj. w ramach rocznych aukcji, umożliwiających pokrycie nakładów inwestycyjnych dzięki długoterminowym umowom. Jednostki te miałyby kluczowe znaczenie w okresach niskiej dostępności odnawialnych źródeł energii, takich jak wiatr i słońce, zapewniając stabilność systemu elektroenergetycznego.
Aukcje na moc elastyczną (flexible capacity) – skierowane do jednostek zdolnych do szybkiej reakcji, charakteryzujących się krótkim lub średnim czasem aktywacji (rzędu minut lub godzin) oraz dostępnością w określonych przedziałach czasowych, a nie przez całą dobę. Kontraktowanie w ramach tych aukcji odbywałoby się raz w roku lub częściej, z możliwością zawierania umów krótkoterminowych (liczonych w miesiącach). Jednostki te miałyby za zadanie kompensować krótkoterminowe wahania generacji ze źródeł odnawialnych i stabilizować system elektroenergetyczny.
Przyjęcie zasady neutralności technologicznej jest kluczowe, aby umożliwić różnym technologiom dostęp do poszczególnych kategorii aukcji. Niezależnie od rodzaju kupowanego produktu, reforma rynku mocy powinna obejmować także dodatkowe zmiany, takie jak:
Obniżenie minimalnej mocy dla dostawców z 2 MW do 1 MW, co pozwoliłoby na lepsze wykorzystanie zasobów rozproszonych, zwiększając dywersyfikację technologiczną i konkurencję.
Zróżnicowanie kar za niedostarczenie mocy, ponieważ wysokie kary stanowią barierę dla mniejszych podmiotów rynkowych. Wprowadzenie systemu progresywnych kar, uzależnionych od wielkości dostarczanej mocy, mogłoby zapewnić bardziej sprawiedliwe traktowanie małych i dużych uczestników rynku.
Częstsza organizacja aukcji w systemie rolowanym (np. na 5, 3 i 1 rok przed okresem dostaw), co pozwoliłoby lepiej dostosować kontraktowane moce do bieżących potrzeb systemowych, równoważąc długoterminową wystarczalność z elastycznością operacyjną.
Uwzględnienie w aukcjach instalacji hybrydowych oraz ustalenie współczynników wykorzystania mocy dla całych portfeli technologicznych, co pozwoliłoby na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów. Kluczowe w tym kontekście jest wdrożenie mechanizmów submeteringu oraz elastycznych procedur certyfikacji.
Bez mocy nie ma OZE
Proponowane zmiany stanowią istotny krok w kierunku bardziej efektywnego, elastycznego i zdekarbonizowanego rynku mocy, który lepiej odpowiada na dynamiczne potrzeby polskiego systemu elektroenergetycznego. Bez wdrożenia proponowanych zmian system elektroenergetyczny stanie przed poważnymi wyzwaniami, które mogą doprowadzić do jego niestabilności i nieefektywności operacyjnej.
Brak odpowiedniej dywersyfikacji technologicznej oraz mechanizmów wspierających elastyczność mocy może skutkować ograniczeniem możliwości bilansowania, szczególnie w warunkach zmiennej generacji z OZE.
W konsekwencji może to prowadzić do wzrostu ryzyka niedoborów mocy, destabilizacji sieci oraz wzrostu kosztów dla odbiorców końcowych. Długoterminowo brak reform może zagrozić realizacji celów dekarbonizacyjnych oraz bezpieczeństwu dostaw.
Aleksandra Gawlikowska-Fyk – dyrektorka programu „Elektroenegetyka” w Forum Energii. Przez wiele lat zajmowała się problematyką sektora krajowego oraz regionalnych rynków energii elektrycznej w Urzędzie Regulacji Energetyki. Doktor nauk ekonomicznych, magister administracji.
