Spis treści
Obywatelska społeczność energetyczna(OSE) to nowa koncepcja z obszaru energetyki obywatelskiej, której przepisy mają wejść w życie 24 sierpnia bieżącego roku. Definicja OSE została określona w art. 3 ust. 13f ustawy Prawo Energetyczne, zgodnie z którą jest ona podmiotem posiadającym osobowość prawną opartym na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie.
OSE do rozpoczęcia działalności wymaga uzyskania wpisu do wykazu OSE prowadzonego przez Prezesa URE. Decyzyjne i kontrolne uprawnienia w OSE przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom, będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcami lub małymi przedsiębiorcami, dla których działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej.
Jeżeli OSE działa jedynie w oparciu o instalacje OZE to uprawnienia decyzyjne i kontrolne mogą też przysługiwać średnim przedsiębiorcom i jednostkom badawczym. OSE mogą prowadzić działalność w formie spółdzielni, spółdzielni mieszkaniowej, stowarzyszenia, spółki osobowej lub spółdzielni rolników.
Obszar jej działania ustala się na podstawie miejsc przyłączenia instalacji należących do członków, udziałowców lub wspólników tej społeczności do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym nie wyższym niż 110 kV.
Nie jest wymagane, aby wykorzystywane instalacje OZE były własnością OSE lub jej członków, co oznacza, że mogą one być dzierżawione. Działalność OSE prowadzona jest na rzecz korzyści środowiskowych, gospodarczych lub społecznych dla swoich członków, a nie w celu osiągnięcia zysku finansowego.
OSE mogą prowadzić szeroką działalność w zakresie energii elektrycznej, ładowania pojazdów elektrycznych czy biogazu, ale nie mogą działać na rynku ciepła, co jest sprzeczne z dyrektywą RED II i uniemożliwia wykorzystanie tej koncepcji do dekarbonizacji polskiego ciepłownictwa.
Gorzej niż w spółdzielni
Wyzwaniem dla OSE jest brak klarownych przepisów dotyczących wewnętrznych rozliczeń oraz podziału energii elektrycznej wytwarzanej przez jednostki wytwórcze należące do OSE.
Brak definicji podziału energii elektrycznej jest szczególnie problematyczny, ponieważ niejasne przepisy mogą prowadzić do różnorodnych interpretacji i trudności operacyjnych.
Aby rozwiązać ten problem, konieczne jest precyzyjne określenie, czym jest ów podział energii oraz jak ma być przeprowadzany, zgodnie z unijnymi dyrektywami. OSE w przeciwieństwie do spółdzielni energetycznych lub klastrów energii (zarejestrowanych w rejestrze Prezesa URE) nie korzysta ze zwolnień́ np. z opłat dystrybucyjnych (lub chociażby ich części).
W przypadku zamiaru obrotu energią w ramach OSE konieczne jest uzyskanie koncesji podczas gdy np. obrót energią wewnątrz spółdzielni energetycznej nie podlega koncesjonowaniu. Chociaż ustawodawca umożliwił energii elektrycznej wytworzonej w instalacji OZE przez OSE korzystanie z systemów wsparcia np. w postaci systemu aukcyjnego, to wydaje się to za mało atrakcyjne rozwiązanie aby zachęcić gminy i inne podmioty do utworzenia OSE.
Przyszły system zachęt powinien zostać powiązany z podziałem energii elektrycznej między członków OSE oraz polegać na tym, że OSE która przeprowadziłaby działania przynoszące z punktu widzenia OSD istotne korzyści, powinna uzyskać stosowne obniżki na opłatach sieciowych odprowadzanych do OSD.
Kadry decydują o wszystkim
Jednym z istotnych czynników hamujących rozwój OSE jest brak zaangażowania gmin w energetykę obywatelską. Powodów tego stanu rzeczy jest kilka. Po pierwsze brak odpowiednich struktur sprawia, że gminy borykają się z szeregiem wewnętrznych ograniczeń organizacyjnych, które utrudniają sprawne zarządzanie inicjatywami energetycznymi współprowadzonymi przez lokalnych mieszkańców.
Brak wykwalifikowanej kadry z zakresu energetyki oraz kompetencji związanych z branżą OZE powoduje, że gminy muszą sięgać po specjalistów z zewnątrz, co generuje dodatkowe koszty. Ponadto brak dedykowanych rozwiązań w prawie zamówień publicznych w kwestii sprzedaży energii przez OSE do gminy która jest jej członkiem ogranicza modele biznesowe i możliwości zarobkowe tego typu inicjatyw.
Relacje z OSD stanowią również wyzwanie, ponieważ często niechętnie wspierają oni rozwój społeczności energetycznych, postrzegając je jako konkurencję dla tradycyjnej energetyki zawodowej. Sceptycyzm oraz przekonanie części administracji publicznej i spółek obrotu, że kreowanie sektora energetycznego leży wyłącznie w kompetencji władzy centralnej, dodatkowo hamują rozwój tych inicjatyw.
Jakie wsparcie jest potrzebne
Aby przezwyciężyć wskazane bariery, konieczne jest wprowadzenie konkretnych rozwiązań legislacyjnych i operacyjnych. Należy uruchomić programy wsparcia szkoleniowe i finansowe dla pilotażowych OSE. Kluczowe jest także zdefiniowanie podziału energii zgodnie z unijnymi dyrektywami oraz zapewnienie jak największej swobody członkom OSE przy ustalaniu jego kształtu.
Warto zauważyć, że podział energią nie ogranicza się jedynie do bezpośredniego i fizycznego przekazywania energii między członkami społeczności, ale może również obejmować dzielenie się energią elektryczną za pośrednictwem wspólnej sieci wraz z alokacją jej wartości zgodnie z wewnętrznymi ustaleniami członków. Podział energii elektrycznej powinien być możliwy jedynie dla energii wytworzonej z instalacji OZE co byłoby zgodne z unijnymi celami dot. zielonej energii.
Ważnym krokiem jest także uruchomienie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE), który będzie służył do gromadzenia i przetwarzania danych niezbędnych do realizacji procesów na polskiego rynku energii elektrycznym.. Uruchomienie tego, wyczekiwanego przez całą branżę systemu, ułatwiłoby OSE pełne wykorzystanie modelu wirtualnej elektrowni. Model ten zakłada optymalizują wykorzystanie energii elektrycznej wytworzonej za pomocą instalację OZE poprzez jej agregację i dyspozycję w oparciu o zapotrzebowanie w czasie rzeczywistym i aktualnych danych o warunki rynkowe.
Pogoda nie tylko dla bogaczy
Rozwój społeczności energetycznych powinien koncentrować się na generowaniu korzyści dla całej społeczności lokalnej, a nie jedynie dla zamożniejszych gospodarstw domowych. Ważne jest, było działanie lokalnej polityki dotyczącej energetyki obywatelskiej było skierowane na redukcję kosztów energii dla usług komunalnych oraz gospodarstw domowych doświadczających ubóstwa energetycznego.
W kontekście współpracy OSD oraz gmin ze OSE i innymi społecznościami energetycznymi, ważne jest, aby uwzględniły one te podmioty w planowaniu rozwoju systemów energetycznych. Wdrożenie mechanizmów umożliwiające społecznościom energetycznym wniesienie wkładu w planowanie lokalnego systemu energetycznego wraz z gminami i OSD i aktywne uczestnictwo w nim są kluczowe aby zapewnić demokratyzację systemu energetycznego.
Prawo: lepiej mniej, ale lepiej
Należy przypuszczać, że ustawodawca opracuje kolejne regulacje, (tak jak miało to miejsce przy wielokrotnej nowelizacji przepisów dotyczących klastra energii oraz spółdzielni energetycznej), które stworzą osobny system wsparcia dla OSE oraz usuną część nieścisłości na gruncie ustaw, zapewne tworząc jednocześnie pole dla kolejnych niejasności.
Postępująca inflacja prawa, tworzenie kolejnych bytów prawnych mających ( niestety nieudolnie) dokonać transpozycji unijnych dyrektyw, wskazują na brak spójnej polityki w zakresie energetyki obywatelskiej. Wciąż zmieniające się przepisy stanowią dużą barierę dla rozwoju społeczności energetycznych. Zarówno energetyka zawodowa jak i gminy nie podejmą działań dla rozwoju energetyki obywatelskiej ze względu na niepewność prawa.
Jeżeli OSE zostaną uregulowane zgodnie z unijnymi dyrektywami i uwzględnieniem potrzeb polskiego sektora energetycznego, mają potencjał, by znacząco przyczynić się do dekarbonizacji gospodarki i zwiększenia udziału OZE w polskim miksie energetycznym. Stanowią one instrument do poprawy lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz tworzenia zielonych miejsc pracy.
Bartłomiej Kupiec, prawnik, dyrektor zespołu ds. sektora energetycznego w CoopTechHub
