Spis treści
Komisja Europejska zatwierdziła 6 października największy polski i jednocześnie największy unijny program polityki spójności Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS), w którym ponad 6 mld euro zarezerwowano na cele związane z energetyką. FEnIKS jest w obecnej perspektywie finansowej UE odpowiednikiem dawnego POIiŚ (Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko), ale ma więcej komponentów, ponieważ oprócz energetyki, środowiska i transportu obejmuje też zdrowie i kulturę. Unijna pomoc bezzwrotna w ramach FEnIKSa przekracza 24 mld euro, z czego ok. 30 proc. ma trafić w formie dotacji na podnoszenie efektywności energetycznej, inwestycje w odnawialne źródła energii, sieci elektroenergetyczne, magazyny energii i systemy ciepłownicze. Spore fundusze przeznaczono sieci gazowe, ale pod pewnymi warunkami, w ramach programu Czyste Powietrze, który także ma uzyskać dofinansowanie z FEnIKSa, będzie wyznaczony limit na inwestycje w gaz.
Czy te pieniądze trafią do branży szybciej niż środki z wciąż zablokowanego Krajowego Planu Odbudowy i dopiero planowanego Funduszu Transformacji Energetyki? FEnIKS został zatwierdzony tego samego dnia, co program dla Polski Wschodniej, ale Komisja zaznaczyła, że są jeszcze warunki, jakie Polska musi spełnić, by uzyskać wypłatę pieniędzy z tych programów. – Wypłaty z obu programów są uzależnione od spełnienia warunków podstawowych, w tym stosowania Karty Praw Podstawowych. Komisja współpracuje z polskimi władzami na rzecz pełnej zgodności z Kartą – powiedziała cytowana w komunikacie unijna komisarz ds. spójności i reform Elisa Ferreira.
Jednocześnie nie wstrzymuje to samych programów.
Przejście z węgla na OZE i gaz
Zatwierdzony przez Komisję program nieznacznie różni się pod względem podziału funduszy od projektu, który rząd przedstawił na początku roku. Najwięcej pieniędzy z programu FEnIKS trafi na zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych i poprawę efektywności energetycznej. Pod tym pojęciem kryje się wiele działań. Około 1,8 mld euro trafi na dotacje do wymiany kopciuchów i termomodernizację domów mieszkalnych w ramach programu Czyste Powietrze. W zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków minimalny próg wymaganych oszczędności energii pierwotnej wynosi 30 proc. (z wyjątkiem zabytków). W Czystym Powietrzu próg ten będzie wymagany na poziomie całego programu. Wsparcie na wymianę systemów grzewczych zasilanych węglem na zasilane gazem ziemnym będzie możliwe tylko do końca 2025 r. i w połączeniu z inwestycjami w efektywność energetyczną (renowacją) budynków. Ten ostatni wymóg nie dotyczy jednak Czystego Powietrza – nadal więc przy wymianie kopciucha termomodernizacja nie będzie obowiązkowa.
W budynkach mieszkalnych wielorodzinnych, użyteczności publicznej i przedsiębiorstw wymiana indywidualnego źródła ciepła opartego na spalaniu paliw kopalnych możliwa będzie w oparciu o hierarchię źródeł ciepła.: 1. Ciepło systemowe 2. Odnawialne Źródła Energii (tj. pompy ciepła). 3. Źródła wykorzystujące paliwo gazowe. – podaje program.
Czytaj także: Czarne chmury nad walką ze smogiem
Dla sektora przemysłu i usług wsparcie skierowane będzie na poprawę efektywności energetycznej budynków zakładowych, procesów wytwórczych, systemów obiegu mediów i systemów energetycznych w tym np. kotłowni, układów odzysku ciepła z procesów przemysłowych lub oświetlenia oraz instalację urządzeń OZE a także wodoru.
Duże fundusze dostanie ciepłownictwo w formie dotacji do wysokosprawnej kogeneracji i efektywnych systemów ciepłowniczych. W przypadku ciepła systemowego wymiana źródła opartego na węglu na gazowe będzie możliwa, gdy zastosowanie OZE nie będzie technicznie lub ekonomicznie wykonalne. Obok OZE preferowane będzie ciepło odpadowe. Projekty dotyczące wykorzystania biomasy powinny uwzględniać zasady minimalizowania ryzyka wylesiania – zaznacza program.
W zakresie wysokosprawnej kogeneracji wsparcie powinno być przeznaczone na jednostki wykorzystujące OZE, np. biomasę, biogaz, biometan, ale także na jednostki gazowe, gdy zastępują węglowe i modernizacja pozwala na osiągniecie statusu efektywnego systemu ciepłowniczego, albo statusu wysokosprawnej kogeneracji. Na wymianę systemów ciepłowniczych zasilanych węglem na gazowe przeznaczono ponad 200 mln euro.
Dofinansowanie do OZE, dotacje w Moim Prądzie
FEnIKS na inwestycje w OZE przeznacza ponad pół miliarda euro, z czego najwięcej pójdzie na instalacje słoneczne oraz na OZE inne niż biomasa i wiatr. W początkowej wersji planowano ok. 100 mln euro dla energetyki wiatrowej, ale ostatecznie będzie to trzykrotnie mniej. W tym sektorze większy udział w dofinansowaniu mają instrumenty finansowe i mieszane dofinansowanie niż dotacje.
Dotacje planowane są dla OZE charakteryzujących się wyższym ryzykiem i niższą rentownością, paliw alternatywnych, magazynowania energii oraz m.in. w projektach przyczyniających się do osiągania samowystarczalności energetycznej (program Mój Prąd).
Jednym z czynników branych pod uwagę przy wyborze takich inwestycji do wsparcia będzie koncepcja opłacalności, czyli najlepszego stosunku wielkości środków unijnych przeznaczonych na uzyskanie 1 MWh energii lub 1 MW mocy zainstalowanej. Poza tym o wsparciu takich projektów decydować będą także inne osiągane rezultaty w stosunku do planowanych nakładów finansowych, np. wielkość redukcji CO2. Promowane będą lokalne inicjatywy, takie jak klastry energii, spółdzielnie energetyczne czy prosumenci zbiorowi, wirtualni. Nie będzie wsparcia dla nowych hydroelektrowni. Według programu, wsparcie przyczyni się do produkcji ok. 2 TWh energii z OZE.
Inteligentne sieci elektroenergetyczne i gazowe
Nie będzie transformacji energetycznej bez modernizacji sieci przesyłowych, do których muszą być podłączone nowe instalacje OZE. Na inteligentne systemy energetyczne przeznaczono ponad 1,1 mld euro, a efektem będzie m.in. 9,1 mln użytkowników – odbiorców końcowych podłączonych do inteligentnych systemów energetycznych oraz magazyy energii o pojemności ok. 250 MWh. Premiowane będą projekty przyczyniające się do rozwoju OZE. Sztandarowy program, który ma być realizowany w latach 2024-27 to Rozbudowa Krajowego Systemu Elektroenergetycznego na rzecz bezpieczeństwa dostaw energii oraz przyłączenia morskich farm wiatrowych.
Czytaj także: Jak odblokować sieci energetyczne
Jednocześnie unijne pieniądze pójdą na „inteligentną infrastrukturę gazową”. Przewidziano 700 mln euro dotacji na przyłącza gazowe na terenach niezgazyfikowanych, zastępujące paliwa węglowe. Te projekty powinny zostać wybrane do końca 2025 i nie mogą być fazowane w następnym okresie perspektywy finansowej. Efektem ma być 889 km nowo wybudowanych gazociągów.
Program obejmuje modernizację i rozbudowę sieci przesyłowych i dystrybucyjnych pod kątem przygotowania ich do wprowadzenia do systemu gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, takich jak wodór, biometan, gaz syntezowy oraz inwestycje umożliwiające w dłuższej perspektywie zastąpienie instalacji zasilanych węglem nowymi jednostkami gazowymi. Będzie także finansownie dystrybucji gazów zdekarbonizowanych, w tym biometanu lub wodoru.
Nabory ruszą wiosną 2023?
Gdyby wszystko poszło zgodnie z planem polskiej strony, to pierwsze nabory wniosków można by uruchomić za około pół roku. – Ogółem NFOŚiGW będzie miał do wydania z programu FEnIKS na cele związane z energią około 4,2 mld euro. Pragniemy uruchomić pierwsze nabory wniosków z programu FEnIKS w pierwszym kwartale przyszłego roku. Natomiast w przypadku Czystego Powietrza będą to prawdopodobnie kolejne lata, ponieważ unijne fundusze wymagają odpowiedniego przeprogramowania pomocy. W ramach finansowania FEnIKS będzie wyznaczony limit łącznych wydatków dotyczący możliwego wsparcia wymiany pieców węglowych na gazowe – mówi w rozmowie z portalem WysokieNapiecie.pl. wiceprezes NFOŚiGW Paweł Mirowski.
Czytaj także: Rolnicze biogazownie mają problem z przyłączeniem do sieci
Tuż po zatwierdzeniu programu przez Komisję „Financial Times” i „Rzeczpospolita”podały, że fundusze z nowej perspektywy finansowej 2021-27 nie zostaną przekazane, jeśli nie zostanie spełniony jeden z podstawowych warunków horyzontalnych – zgodność polskiego prawa z Kartą Praw Podstawowych, co rozbija się o reformę polskiego sądownictwa. Komisja może przekazać pieniądze na pomoc techniczną, ale nie będzie refundowała wydatków do czasu spełnienia tego podstawowego warunku.
Pierwsza zaliczka na pomoc techniczną wysokości 5,5 mln euro już przyszła. Kolejnych zaliczek na przyjęte ostatnio trzy kolejne programy spodziewamy się w najbliższym czasie, na program FEnIKS wysokości prawie 242 mln euro – podało Ministerstwo Funduszy i Rozwoju.
Mamy czas…
W perspektywie finansowej na lata 2021-2027 wszystkie państwa członkowskie UE muszą spełnić 20 warunków podstawowych, żeby otrzymać fundusze na realizację poszczególnych programów unijnych. Dokonując, zgodnie z obowiązującymi przepisami, samooceny Polska potwierdziła spełnienie wszystkich warunków horyzontalnych. Nie ma żadnej decyzji Unii Europejskiej w zakresie zawieszenia środków finansowych z polityki spójności i polityki rolnej dla Polski – przypomina MFiR.
Natomiast Komisja Europejska potwierdziła spełnienie przez Polskę 14 warunków, a w zakresie pozostałych sześciu toczy się dialog techniczny. Spełnienie warunków podstawowych jest potrzebne, aby KE dokonała refundacji środków z budżetu UE. Wystąpienie z wnioskiem o płatność wymaga poniesienia i rozliczenia wydatków związanych z realizacją konkretnych projektów. Do tego momentu Polska ma czas na zakończenie dialogu technicznego z KE, który dotyczy warunków podstawowych – podało MFiR.
Na uzgodnienie i zatwierdzenie przez Komisję oczekują jeszcze trzy programy dotyczące rozwoju cyfrowego, pomocy żywnościowej i rozwoju społecznego oraz 16 programów regionalnych.
